Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 17

„ E n e r h ú n f e r …“
TMM 2018 · 2 17
Af men eru leidd ensku orðin menstruation og menses sem standa fyrir
blæðingar kvenna. Ég var þarna komin inn á slóð tíðablóðsins og átti ekki
annars úrkosti en að elta það hnoða til uppsprettunnar. Hilda Ellis David-
son vekur athygli á kynlegum skorti í norður-evrópskum bókmenntum,
listum og alþýðuhefð á vitnisburði um tengsl mánans við vígslusiði kvenna
í heiðni.13 Á öðrum menningarsvæðum er oft litið svo á að vaxandi, fullt
og þverrandi tungl svari til þriggja æviskeiða konunnar, meyjar, konu og
kerlingar. En þar er hlaupið yfir fjórða fasann, nýtt tungl, þegar máninn
hverfur af himni í þrjár til fjórar nætur, sem svarar til tímabilsins sem Freyja
dvaldi hjá dvergum. Við segjum að sól og tungl séu þarna samstæð; á ensku
er kallað að þau séu conjunct, þ.e. samtengd. Í Sörlaþætti segir að menið hafi
verið „mjög fullgert“ þegar Freyja kom að steininum. Ég skil það svo að það
hafi verið nánast fullgert. Hringmótífið endurspeglast bæði í tíðahringnum
og ferli mánans. Þetta er vísbending um að Freyja hafi farið í undirheima-
för sína á nýju tungli, þessum síðasta myrka fasa mánans sem er jafnframt
upphaf nýs hrings. Kemur það heim og saman við tilraunir með áhrif ljóss á
tíðahringinn sem benda til að við kjöraðstæður ætti egglos að eiga sér stað á
fullu tungli en blæðingar á nýju.14
Hyrndir hjálmar sem fundist hafa við uppgröft eru vísbending um að
forfeður okkar hafi trúað að í gapinu milli niðs og nýs væri ósýnileg kraft-
uppspretta og að þetta hulduílát væri höfðinu æðra. Og held ég að þar séum
við komin nærri Gullveigu. Veig þýðir bæði „kraftur“ og „drykkur“. Helgi
Hálfdanarson telur að veig þýði „skál“ og rekur til bah-weiga í fornháþýsku.15
Með hliðsjón af merkingu orðsins völva, leg, má telja líklegt að Gullveig sé
persónugervingur fyrir hið helga gral og að krafturinn sem kemur fram í
nafni hennar vísi í tár Freyju sem var „gull rautt“ og skrauthvörf fyrir tíða-
blóð gyðjunnar.
Í Völuspá er lýst ítrekuðum tilraunum til að fyrirkoma Gullveigu sem
sam kvæmt vitnisburði völvunnar lifir þó enn. Blæðingar eru náttúru-
kraftur sem ekki verður eytt en þarf að beina meðvitað í skapandi farveg.
Frá þeim sjónarhóli séð bera þær í sér þróunarafl sem kona getur því aðeins
léð brautargengi að hún sé í jákvæðu sambandi við þessa náttúru sem tengir
hana við forsögulegan uppruna. Tíðablóðið er frumuppspretta. Fyrr en kona
byrjar á blæðingum getur líf ekki komið undir. Þarna liggja rætur okkar,
handan við upphaf tímans þar sem skil á milli sjálfs og annars eru upphafin.
Á blæðingum ber kona sköpunarlindina í sér.
Í heimsmynd Óðins víkur hneigðin til einingar fyrir sundurþykki. „Hann
var illur og allir hans ættmenn, þá köllum vér hrímþursa. Og svo er sagt að
þá er hann svaf fékk hann sveita.“ Þessa afneitun á Ymi leggur Snorri í munn
Háum í Gylfaginningu. Sveiti er skýrt sem blóð og að líkindum vísar svefninn
í seiðinn sem gekk í berhögg við þá höfuðskyldu hetjunnar að halda vöku
sinni. Sé litið til Delfí þá starfaði véfréttin þar aðeins einn dag í mánuði sem
bendir til að hún hafi tengst blæðingum hofgyðjunnar og eru til frásagnir af