Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 117

H u g v e k j u r
TMM 2018 · 2 117
En nú er rétt að líta á rökin fyrir hag-
fræðikenningunni. Hinir svokölluðu
klassísku hagfræðingar, svo sem Ricardo
og samtímamenn hans, höfðu mestu
skömm á franskri hagfræði, en með
einni undantekningu þó, það var lög-
málið sem kennt er við Jean-Baptiste
Say. Töldu þeir það mikilvæga viðbót
við sínar kenningar, eins konar loka-
stein byggingarinnar, og þannig var það
fellt inn í klassíska hagfræði þar sem
það hefur verið allar götur síðan. Sam-
kvæmt þessu lögmáli getur aldrei orðið
offramboð á neinu, hvorki vörum,
vinnuafli né fjármagni, slíkt geti í raun-
inni ekki átt sér stað. Vörur eru aldrei
keyptar með neinu öðru en öðrum
vörum, sagði Say, menn framleiða og
selja vörur sínar ekki til að safna pen-
ingum, heldur til að kaupa eitthvað
annað, einhverjar aðrar vörur. Þannig
eru peningar ekki annað en einfaldur
milliliður, og í rauninni varla til, hlut-
verk þeirra er a.m.k. sáralítið. Þess
vegna er rangt að segja að of mikið
framboð sé af einhverri vöru á markaði,
of mikið hafi verið framleitt af henni,
rétt er að segja að það sé skortur á
öðrum vörum til að kaupa hana, ekki
hafi nógu mikið verið framleitt af þeim.
Þar sem þarfir manna séu óendanlega
miklar verður niðurstaðan því sú að um
leið og mikið framboð sé af einni vöru
fari menn hver um annan þveran að
framleiða aðrar vörur til að geta keypt
hana. Þetta gerist af sjálfu sér á frjálsum
markaði fyrir skikkan hulduhandarinn-
ar. Niðurstaðan er því sú að ævinlega sé
til markaður fyrir allar vörur, ævinlega
tækifæri til að fjárfesta á arðbæran hátt
og ævinlega næg atvinna, því ef einhver
missi atvinnu í einni atvinnugrein hljóti
hann að fá vinnu þegar í stað við ein-
hverja aðra sýslan. Atvinnuleysi er sem-
sagt ekki til, og eðlileg ályktun af þeirri
kenningu er þá sú að ef menn sitja
auðum höndum er það af því að þeir
nenna ekki að vinna, quod erat
demonstrandum.
Þetta hljómaði sætlega í eyrum hinna
klassísu hagfræðinga í Englandi, þetta
höfðu menn þar í landi ævinlega vitað
en skort rök fyrir því. Og síðan hefur
kenningin gengið ljósum logum í vís-
indalegri hagfræði. Undanfarin ár hefur
það t. d. verið efnahagsstefna valdhafa í
Frakklandi að leysa vandamál landsins
með því að stuðla að auknu framboði á
vörum í þeirri sannfæringu að þá muni
allt fara aftur á stað, menn fari væntan-
lega að keppast við að búa til nýjar
vörur til að anna öllu þessu framboði. Í
því skyni er reynt að stuðla að því að
gera fyrirtæki sem samkeppnishæfust,
t.d. með því að hafa launin sem lægst,
vinnutímann sem lengstan, og draga úr
getu vinnandi fólks til að vera með ein-
hvern kjaft, svo sem með því að draga
vígtennurnar úr verkalýðsfélögum. Það
er óþarfi að hafa einhverjar áhyggjur af
kaupgetu, hún kemur af sjálfu sér ef
menn vinna nógu mikið og lengi.
En þetta hlýtur einnig að ráða barátt-
unni gegn hinu svokallaða atvinnuleysi,
það er með öllu út í hött að reyna að
stuðla að aukinni atvinnu – um það sér
frjáls markaður – og því síður að gauka
að mönnum atvinnuleysisbótum, best
að draga úr þeim, þótt ekki sé hægt að
ganga þá braut alla leið, af pólitískum
ástæðum. Fyrsta atriðið er vitanlega að
auka eftirlit með hinum svokölluðu
„atvinnuleysingjum“ og strika þá mis-
kunnarlaust út af skránum ef þeir eru
með einhverja pretti, þeir t.d. hafna til-
boði um vinnu undir því yfirskyni að til
að taka því þyrftu þeir að flytja langar
leiðir með fjölskylduna, og á því hafi
þeir ekki efni, eða þá að makanum hafi
boðist vinna á allt öðrum stað. Mönnum
er uppálagt að líta svo á að atvinnuleys-
ingi sé einhvers konar svindlari. Annað