Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 105

Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 105
TMM 2018 · 2 105 S ó l o n I s l a n d u s – h e t j u s a g a ? læg og skýrt tekið fram að listhneigð hafi verið honum í blóð borin. Aldar- farið hafi hins vegar reynt að innræta drengnum viðmið sín, hörkuna, til- finningaleysið og undanbragðalausa baráttu fyrir lifibrauðinu, og í samræmi við það hafi fullorðna fólkið ósjálfrátt reynt að uppræta sköpunarhvöt hans: Hann fær stranga áminningu. En þegar það kemur að engu liði, þegar hugur og hönd leita aftur og aftur til þess sama, þá er hann hýddur, og kubbarnir, sem hann krotaði á bókstafina, teknir og settir á eldinn […]. Hann er neyddur til þess að horfa á tortíminguna […]. [V]erk hans orðin að ösku. Hann er sjálfur breyttur og lífið og mennirnir eru líka breytt; í fari mannanna er eitthvað, sem hann hefir fulla ástæðu til að vara sig á og óttast.12 Gengið er út frá því að þekkingarþrá sé honum náttúruleg en þjóðfélagið hafi reynt að temja það eðli hans og koma honum í skilning um að hún sé einskis verð. Elínborg skautar heldur létt yfir glæpaferil Sölva og þykja efnin sem hann er dæmdur fyrir léttvæg og lýsandi fyrir harðneskjulegt umhverfi fortíðar. Hjá henni er hann sannur listamaður, alkemisti sem skapar hið æðsta úr engu. En fólkið skilur ekki hve mikilsverðir hæfileikarnir eru, sér ekki hvílík meistarastykki það eru sem hann mótar og leggur sig fram við að eyða því eina sem hefur raunverulegt gildi í veröldinni, listinni: „[Listin] er ofurseld í hendur þeim, sem ekki þekkja gull frá grjóti.“13 Meðferð Elínborgar á persónu Sölva í Soloni Sokratesi, og almennt í Förumönnum, fer saman við áhuga sem skáld og rithöfundar á fyrri hluta aldarinnar sýndu einstæðingum sem fóru eigin leiðir í lífinu og víðar er unnt að sjá dæmi um, svo sem í ljóðum Stefáns Sigurðssonar frá Hvítadal (1887–1933). Má þar greina útleggingu á hugmyndinni um „hinn misskilda snilling“, sem mótuð var í kringum kenningar þýska heimspekingsins Fried- richs Nietzsches (1844–1900) um ofurmennið, en um aldamótin var hún fyrirferðarmikil í þeirri nýrómantísku bylgju sem þá einkenndi norrænan skáldskap, eins og Guðni Elísson bókmenntafræðingur hefur fjallað um. Hin nýrómantíska skáldímynd fólst í andhetjunni, snillingnum sem reis upp gegn oki hinnar stöðnuðu hefðar, sleit sig frá fávísum meirihlutanum sem stóð honum langt að baki að vitsmunum og hæfileikum, fór einförum og lét sig dreyma um nýja og bætta tilveru.14 Í bók Elínborgar er þetta sú ásýnd sem dregin er upp af Sölva og hún fléttuð saman við ríkjandi söguskoðun upp úr aldamótunum 1900 þess efnis að á síðastliðnum öldum hefði íslenskt samfélag einkennst af stöðnun og þjóðin verið undirokuð og bæld, einkum fyrir tilstilli erlends valds. Hér hafi ríkt langt samfellt niðurlægingarskeið sem ekki hafi séð fyrir endann á fyrr en með stjórnarskránni 1874 þegar landsmenn fengu vísi að auknu sjálfsfor- ræði.15 Í slíku ástandi hafi enginn díonýsískur sköpunarþróttur, eins og Sölvi hafi verið uppfullur af, rúmast heldur hafi hin apolloníska kyrrstaða gegn- sýrt allt og allri listhneigð afdráttarlaust verið hafnað.16 Á ritunartíma Föru- manna og Sólons Islandusar voru sjónarmið í þessum anda gegnumgangandi
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.