Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 8

G u ð m u n d u r A n d r i Th o r s s o n
8 TMM 2018 · 2
Og þannig mætti lengi telja. Það væri líka hægt að lesa bækur hans í tíma-
röð og greina þar með vissum vilja hæga og krókótta landafræðilega þróun í
ljóðagerð hans, þar sem jafnan er þó stigið fram og til baka og horft hingað
og þangað um víðan völl. Með mikilli einföldun má segja að í fyrstu tveimur
bókum hans birtist okkur sveitin, til dæmis svona:
Ég og faðir minn ókum viðum af skógi
eftir þúsund ára troðningum í haustkuli og hrími;
það var þá sem ég sá goðheim í haustrauðu kjarrinu –
um þær mundir vígðist ég til heiðinnar trúar
um þær mundir var ég barn.
Sumarið kom –
í túnfætinum spruttu baldursbráin og hamingjan;
ég stálpaðist og tróð á báðum.
(„Heiðni“, Tannfé handa nýjum heimi, Ritsafn, 32)
Í þriðju bók Þorsteins, Lifandi manna landi, 1962, verður hins vegar borgin
meira áberandi, til dæmis bara í upphafsljóðinu sem hefst á þessum línum:
„Gatan á viðsjárverðum tímum: / í morgun streymdu þúsundir bifreiða
hjá / ryðbrunnum staurum …“ Þetta vefst svo auðvitað saman við sveitina
með margvíslegum hætti og í næstu bók, Langnætti á Kaldadal frá 1964, er
horft á ný til Borgarfjarðar, auk þess sem þar er ort um skáld og samferða-
menn, Ara Jósefsson („Ari“) og Stein Steinar („Bíðið meðan hann syngur“)
í snilldarlegum ljóðum. Í fjórðu bókinni, Jórvík frá 1967, bætist svo við
sjálfur heimurinn, með stríðum sínum og ógn – og kröfu um afstöðu skálda,
samanber hið fræga titilljóð bókarinnar þar sem skáldið segir sér og sínum
kæru kollegum til syndanna fyrir dáðleysi og vanmátt við brýnasta verkefni
allra skálda, sem er að bjarga heiminum. Í Fiðrið úr sæng Daladrottningar frá
1977 kemur svo til sögunnar maðurinn – sem hlutskipti, ástand, félagsvera
og einstaklingsvitund, nýr og heimspekilegri tónn er kominn í ljóðin sem
kenna má við tilvistarstefnuna, auk þess sem þar er ort um landið og náttúru
þess. Með bókinni Spjótalög á spegil – þeirri mögnuðu bók frá 1982 – tekur
skáldið að kanna innra líf, tilfinningar og eigin hugarheim. Og þannig má
halda áfram: þetta er hægfara þróun hjá skáldi sem alltaf er auðþekkjanlegur
af rödd sinni og tungutaki sem er nánast fullmótað í fyrstu bók.
Við getum líka með réttu fjallað um hið þjóðfélagslega skáld sem aldrei
skirrðist við að horfast í augu við ógnir og jafnvel leiðindi samtímans og orti
um hræringar hans hverju sinni – og tók alltaf svari mildrar mannúðarstefnu
en hafði andstyggð á hernaði, kúgun og rangsleitni. Þetta rekur Njörður
P. Njarðvík meðal annars í grein sinni í Ritsafni Þorsteins frá 1998, sýnir
hvernig skáldið notar iðulega myndhverfingar „sem tengja saman ytri veröld
og innra líf“ eins og Njörður orðar það (Ritsafn bls. xl) en ekki síður vísanir
til að búa til frumlegar og eftirminnilegar myndir af atburðum samtímans.