Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 74

S n o r r i Pá l l
74 TMM 2018 · 2
því þennan eftirminnilega dag – en ekki á árásunum, heldur því þegar Arn-
mundur eignast sinn fyrsta farsíma: „Nokia 3210 með þúsund króna inneign.
Hrífandi tæki sem mánuðum saman hefur litað drauma hans og er nú hér,
silfrað og ávalt, óupplýstur skjárinn mosagrænn.“ Halldór hefur bent á að um
þetta leyti hafi hann og flestallir í kringum hann einmitt verið að eignast sína
fyrstu síma. „Við höfum öll gengið með síma í vasanum allar götur síðan,“
segir hann. „Mér fannst eins og þetta hlyti að vera það sem við drekkum úr
kaleik nútímans; móðir allra hryðjuverka sem dansar án afláts við leiftrandi
tæki – hita og ljós – í gallabuxnavasa.“49 Þessi táknræna hliðskipun við upp-
haf sögunnar, skurðpunktur árásanna og hinnar nýju tækni, er auðvitað
ekki aðeins til marks um minnistilfinningu höfundarins, heldur á sér hár-
nákvæmar birtingarmyndir í raunveruleikanum: um leið og þotubroddurinn
skall á norðurturninum rúllaði frétt á bandarísku sjónvarpsstöðinni CNN
um stöðu Nokia og helstu samkeppnisaðila fyrirtækisins á markaði;50 daginn
eftir birtust svo á síðum The Guardian svipmyndir af eyðileggingunni á Man-
hattan beint fyrir ofan mynd af sama tæki og Arnmundur dáist að – aug-
lýsing símafyrirtækis sem bauð verðandi viðskiptavinum sínum að „svala
skilaboðafíkninni“ með hundruðum frírra skilaboða í mánuði hverjum.51
Samtvinnaðir mynda þessir tveir þræðir sterkan spotta sem grípa má í og
fylgja í gegnum það sem af er 21. öldinni: allt frá síendursýndum, mispixl-
uðum myndbrotum af flugvélum sem „sogast inn í turnana, eins og segul-
kraftur hafi togað þær áfram,“ til snjallsímanna – „stafrænu snuðanna“ – sem
fútúristinn Ray Kurzweil vill meina að séu manninum þekkingargátt en landi
hans, Ted Kaczynski, sér einungis sem uppfærða birtingarmynd ferlis sem
verið hafi og muni áfram verða „hamfarir fyrir mannkynið.“52
„Er heimurinn orðinn að draumi eða hefur draumurinn brotist inn í
heiminn?“ spyr Arnmundur sig með nýja gullið í vasanum og hugleiðir
breytta stöðu sína í samfélagi mannanna: „Hann er nú hluti af sístækkandi,
nafnlausri fylkingu […] finnur fyrir valdi þess sem tilheyrir innsta hring,
hópnum sem tekur að sér að skapa óskrifaðar reglur og hefðir tölvualdar.“
Tæpum áratug síðar í umfjöllun um fyrrnefndan Kurzweil, höfund kenn-
ingarinnar um sérstöðupunktinn (e. singularity) – þau tímamót þegar gervi-
greind fer framúr þeirri mennsku – undirstrikaði bandaríski rithöfundurinn
Lev Grossman hinsvegar óútreiknanleika tækninnar: „Fyrir fimm árum
lifðu ekki 600 milljónir manna félagslífi sínu með aðstoð eins, staks netkerfis.
Nú höfum við Facebook. Fyrir fimm árum sást fólk ekki yfirfara það sem það
sagði eða hvert það stefndi, um leið og það talaði eða færði sig úr stað, með
notkun handhægra, nettengdra, stafrænna tækja. Í dag höfum við iPhone.
Er það óhugsandi skref að færa iPhone-ana úr höndum okkar inn í höfuð-
kúpurnar?“53 Kollegi hans af skyldu bergi en öðrum skóla, Kirkpatrick Sale,
bendir á hið sama í bók sinni um Lúddítana – segir frá fundi stórskotaliðs úr
fræði- og vísindaheiminum, skipulögðum af tæknirisanum IBM við upphaf
níunda áratugar síðustu aldar, með það fyrir augum að spá um langtíma-