Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 98

Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 98
Va l u r G u n n a r s s o n 98 TMM 2018 · 2 sem fylgdi í kjölfar Newtons og náttúrulögmála hans og var nánar útfærð af Leibniz og Hume. Allt sem hefur gerst hlaut að gerast og hægt er að rekja orsakasamhengið að því gefnu að menn viti allar breyturnar. Telur hann þetta vera jafnvel enn strangari heim en þann sem guð átti að hafa skapað. Guð getur verið dyntóttur og jafnvel er hægt að hafa áhrif á hann með bænum, en heimur Newtons leyfir engin frávik. Þegar skammtafræðin kom til skjalanna hurfu hins vegar allar öruggar útkomur sjónum (Gribbin, bls. 208) og óreiðan tók við. Það sama á við um mannkynssöguna, segir Ferguson. Ekkert af því sem gerst hefur var óhjákvæmilegt heldur aðeins ein af mörgum hugsan- legum niðurstöðum, og ekki einu sinni alltaf sú líklegasta. Því erum við í fullum rétti að velta því fyrir okkur hvað hefði getað farið öðruvísi. Hið ytra umhverfi hefur áhrif á gerðir fólks, en stjórnar því aldrei alveg. Eða eins og Heisen berg segir í leikritinu: Nákvæmlega hvert þú stefnir þegar þú ráfar um er að sjálfsögðu algerlega undir genum þínum komið og hinum ýmsu utanaðkomandi öflum sem verka á þig. En það er líka algerlega þínum eigin dularfullu dyntum háð frá einu augnabliki til hins næsta. Svo það er engin leið að skilja hegðun þína til fulls nema með því að sjá alla þessa hluti í einu, og það er ógerlegt.1 Umhverfið og einstaklingurinn hafa áhrif hvort á annað, en ekki alltaf með fyrirsjáanlegum hætti, og ómögulegt að segja með fullri vissu hvernig fólk muni hegða sér undir ákveðnum kringumstæðum. Sumar útkomur eru líklegri en aðrar, en það er alltaf óvissa. Mannkynssaga sem óvissa Á þeim rétt rúmum 20 árum sem hafa liðið frá því Ferguson gaf bók sína út hafa vangaveltur um „hvað ef“ notið æ meiri athygli, bæði sem bókmennta- grein og innan fræðiheimsins. Sem dæmi má nefna að svokölluð „Ef saga“ hefur verið kennd sem áfangi við Háskóla Íslands. Svo vildi til að kennarinn, Guðni Th. Jóhannesson, var kosinn forseti Íslands áður en hann gat haldið námskeiðið. Annar kennari tók við, en Guðni var fenginn sem gestafyrir- lesari. Í erindi sínu velti hann því fyrir sér hvað hefði þurft að gerast til þess að hann hefði ekki orðið forseti. Nefndi hann allt frá bílslysi, sem hefði getað reynst banvænt, yfir í þá tilviljun að hann var fenginn í annars stað til að lýsa Panamaskjalahneykslinu í Ríkissjónvarpinu, sem leiddi aftur til þess að hann var í fyrsta sinn orðaður við forsetaembættið (fyrirlestur í Háskóla Íslands 17. febrúar 2016). Líklega hefði það ekki breytt svo miklu fyrir mannkyns- söguna ef einhver annar hefði orðið forseti Íslands sumarið 2016. Öðru máli gegnir um viðburði á borð við þann ef nasistar hefðu fundið upp kjarnorku- sprengjuna. En var slíkt nokkurn tímann mögulegt? Einn af þeim sem hefur velt þessu fyrir sér er bandaríski herforinginn John H. Gill, sem skrifaði grein í bókina The Hitler Options frá 1998 þar sem
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.