Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 108

H j a l t i Þ o r l e i f s s o n
108 TMM 2018 · 2
Þegar líður á bókina er hann sagður postuli nýrrar stefnu og hugmynda-
fræði sem hann trúir að leiða muni til fullkominnar tilveru. Engu að síður
lætur sögumaður þess getið að Sölva, sem boðbera þessa útópíska draums,
sé sjálfum ómögulegt að skýra og skilja inntak predikana sinna enda séu þær
hjóm eitt. (Sbr. II 259–277)
Munurinn sem gerður er á viðbrögðum fólks við málflutningi hans annars
vegar á þéttbýlisstöðum og hins vegar til sveita er athyglisverður. Bændur
brosa í kampinn og taka öllu með stóískri ró, vinnufólki finnst heiftin í orð-
færi hans ógnvekjandi en kaupstaðarbúum hættir til að láta glepjast af sann-
færingarkrafti hans. Sveitamennirnir sem á hann hlýddu í þorpinu á Aust-
fjörðum stóðu flestir í lappirnar og tóku hann lítt alvarlega en innanbæjar-
fólkið hét margt stuðningi í næstu kosningum. Bóndi nokkur sem þar var
staddur fékk að endingu nóg, stakk upp í hann og lýsti því yfir að enn væri
ekki öll þjóðin orðin geðbiluð: „Þegar þér og samherjum þínum tekst að gera
alla þjóðina að vitlausum skríl, ert þú sjálfkjörinn foringi hennar. Fyrr ekki.
En hvað sem öðrum líður, þá erum við bændur því óvanir að kasta börnum
okkar í vargakjafta.“ (II 229) Hér má skynja tilraun til að hreyfa við lesanda
samtíma höfundarins og inna hann eftir hvort þjóðin sé nú reiðubúin að taka
upp gildi Sölva, gera hann að foringja sínum og umturna samfélaginu með
byltingu í því augnamiði að skapa heim þar sem einskis sé krafist af neinum.
Í bókinni er leið Sölva eindregið hafnað en framþróun og bættur hagur kyn-
slóðanna boðaður með andstæðu hans, hinum sanna rótfasta leiðtoga.24
Traustasta máttarstoð landsins
Sú lífsdýrkun sem löngum hefur þótt einkenna mörg ástarljóð Davíðs birtist
víðar í skrifum hans og er lotning gagnvart jörðinni, undirstöðu lífsins og
hins mannlega heims, og hinni íslensku mold þar oft miðlæg. „[F]rjómoldin
íslenzka fóstrar kjarngresi, þótt ekki sé hávaxið, loftið er hreint og heilnæmt,
enda hefur hér þjóð dafnað rúm þúsund ár, [og] ber engar menjar kyrkings
eða úrkynjunar […],“25 sagði hann í erindi árið 1952. Virðing hans fyrir
bændum var falslaus en í hans huga viðhéldu þeir tengslum þjóðarinnar
við náttúruna og helguðu sig þannig vexti hennar og viðgangi. Þeir voru
trúir jörðinni og arfleifð kynslóðanna sem alla tíð höfðu lifað í sambýli
við náttúru landsins. Í sveitunum lá uppruninn og þar þótti því mörgum
unnt að komast í einhvers konar tengingu við hið liðna og fyllast andagift
til framtíðar. Hrifninguna á sístritandi bændafólki átti Davíð sameigin-
lega með ýmsum öðrum íslenskum höfundum í byrjun aldarinnar, svo sem
Guðmundi Friðjónssyni (1869–1944), Huldu (1881–1946) og Guðmundi G.
Hagalín (1898–1985).26 Hugmyndir í þessa veru voru þar að auki almennar á
meðal áhangenda hinnar svokölluðu lífhyggjustefnu (vítalismans) í Evrópu,
til dæmis í Danmörku, þar sem sveitin var upphafin á sambærilegan hátt,
hún persónugerð, og séð sem andstæða hinnar menguðu nútímaborgar.