Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 115

TMM 2018 · 2 115
Einar Már Jónsson
Fyrirmyndar-
atvinnuleysinginn
Á Vesturlöndum hafa menn stórar
raunir af nokkru sem kallað er „popúl-
ismi“, eða þá „þjóðernispopúlismi“,
sem er enn ljótara, án þess þó að þeir
hafi mikla tilburði til að gera grein
fyrir því sem felst á bak við það orð;
þeir láta sér yfirleitt nægja að setja
þann stimpil á einstaka flokka, menn
eða skoðanir, þeim til ófrægingar.
Reyndar hefur verið sagt að þetta nafn
sé haft um hvaðeina sem elítunni er illa
við, hvort sem það er hægra eða vinstra
megin á litrófi stjórnmálanna. Undir
þennan söng taka ekki síst fjölmiðla-
menn og spara ekki orðin til að útmála
ógnina. Þá er gjarnan gægst til austur-
hluta Evrópu, þangað sem þessir and-
skotar hafa þegar náð undir sig völdum
að meira eða minna leyti, og það sem
þar blasir við er ekki ýkja fagurt. Hvar-
vetna þar sem „popúlistar“ eru komnir
í valdaaðstöðu reyna þeir tafarlaust og
grímulaust að takmarka lýðræði á einn
eða annan hátt, múlbinda andstæðinga
sína, koma á eftirliti með fjölmiðlum
og svipta dómsvaldið sínu hefðbundna
sjálfstæði. Á Vesturlöndum hafa slíkir
flokkar þó varla komist í svo mikið sem
kallfæri við völdin, en það nægir til að
magna upp ótta meðal almennings,
ekki síst fyrir kosningar, og skapa alls
kyns Grýlur og Leppalúða. Þannig hafa
stjórnmálamenn reyndar verið
útsjónar samir í að notfæra sér þennan
ótta til að fá almenning til að greiða
atkvæði með frambjóðendum sem hætt
er við að hann myndi annars vísa út í
hafsauga. Í leiðinni lauma þeir inn
sektartilfinnungu með mönnum, öll
hættan sé þeim að kenna, þeir kjósi
ekki rétt.
Hjá einstaka mönnum kveður þó við
annan tóm, þeir segja að valdhafar
undan farinna ára ættu að líta í eigin
barm, þeir hafi sjálfir kallað þetta yfir
sig með því að halda til streitu stefnu
sem leiði til ófremdarástands fyrir
almenning, hann sjái því ekki annað ráð
en halla sér að hinum „popúlísku“
flokkum, annað hvort í von um að þeir
geti bætt eitthvað úr, – eða þá hreinlega
til að ná sér niðri á pólitíkusum, hefna
sín á þeim, svo mögnuð getur reiðin
orðið.
Menn finna nú einhvern sterkan
straum sem hrífur almenning með sér,
að þunnskipaðri yfirstétt undanskilinni,
gerir kjör hans smám saman verri, og
dregur þó sérstaklega miðstéttirnar svo-
kölluðu niður á við, hægt og bítandi.
Þessu fylgir kvíði og ótti sem kristallast
gjarnan í einu orði: atvinnuleysi. Því
atvinnuleysið grefur um sig eins og æxli
í samfélaginu, og menn vita mætavel
hvað því fylgir. Þeir sem missa vinnu
hafa oft ekki miklar vonir um að fá
aftur starf, og nánast alls engar ef þeir
eru komnir um eða yfir miðjan aldur.
Þeir geta þá ekki staðið í skilum með
húsaleigu eða afborganir af íbúðum, því
hrökklast þeir burt úr húsnæði sínu, eru
þá undir aðra komnir eða verða að hýr-
ast í hreysum, jafnvel á götunni. Oft fer
makinn frá þeim, fjölskyldur leysast
upp, ef menn eru veikir fyrir fara þeir
kannske að halla sér að flöskunni, þeir
eru í rauninni dottnir út úr þjóðfélag-
H u g v e k j u r