Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 129

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2018 · 2 129
nefnist Haraldur, er fyrirferðarmikill
eins og einatt í sögum hans, fer sínu
fram. En hann er skemmtilegur ferða-
félagi, blandar gamanið alvöru og veit
hve langt honum er óhætt að fara út
fyrir efnið, eða öllu heldur hver eru
mörk efnisins. Frásögnin sveiflast milli
hins lýríska og hins anekdótíska sem
tengt er saman af hálfsjálfsævisöguleg-
um meginþræði. Skemmtisögurnar eru
af því tagi sem góðir sögumenn fága og
endurtaka þangað til enginn veit, og
ekki sögumaðurinn sjálfur, hvað er satt
eða logið, en auðvitað er góð saga alltaf
sönn. Dæmi um þetta eru frásögn af
heimsókn byltingarsinnaðra unglinga til
Ólafs Jóhannessonar forsætisráðherra
og sagan af heimsókn Jonna og Halla á
lögreglustöð í Ósló til að sækja um
atvinnuleyfi. Þarna birtast lifandi
myndir af tveimur ólíkum valdamönn-
um andspænis ungum uppreisnarseggj-
um, og það gæti svo sem verið að and-
stæðurnar hafi skerpst í munnlegri
geymd.
Eins og nafnið Passamyndir bendir
hnyttilega til er í þessari bók brugðið
upp fjölda skyndimynda af persónum
sem ýmist eiga samleið með sögumanni
um stund eða hann hittir á eins konar
gatnamótum. Sumir þeir sem styst er
frá sagt eru svo sem auðþekkjanlegir úr
raunveruleikanum eins og Bjartur Jóns-
son skáld og dr. Róbert hagfræðingur
ellegar þau Rúna og Federico. Margar
aðrar persónur eiga eitthvað sameigin-
legt einstaklingum sem maður kannast
við, en það er ekki vert að leggjast í
rannsóknir til að athuga hvort vísað sé
á einhvern ákveðinn einstakling eða
mönnum sé blandað saman. Þetta eru
persónur í skáldsögu. Það mætti svo
sem spyrja hver eða hverjir hafi lagt til
efniviðinn í Jonna, litríkan vin sögu-
manns og ferðafélaga um skeið, en
svarið mundi leiða afvega: Jonni er
Jonni, skáldsagnapersóna sem á sér
sjálfstætt líf, eftirminnilegur með lífs-
krafti sínum og duttlungum. Sama má
segja um ýmsa gólfskúrandi náms- og
vísindamenn sem þeir félagar kynnast í
Ósló.
Um það leyti sem Halli og Jonni fara
að vinna á fjallinu tekur framsagan
völdin, það sem er að gerast í sögunú-
inu. Lífið á fjallinu er sérkennilegt og
viðburðaríkt, lesandinn fær að kynnast
norsku fjalllendi, fjölskyldunni Sören-
sen og tengdasyni hennar Terje, sem á
sér ævintýralega fortíð; fyrstu kynnin af
honum reynast vera í stormahléi í lífi
hans. Uppstyttu lýkur í kjölfar atburða
sem sagt er frá, líklega hefði henni lokið
hvort sem var, en verið getur að Íslend-
ingarnir eigi þar einhvern hlut, óvilj-
andi. Ungur Íslendingur, Friðrik, sting-
ur upp kolli en er óðar snúinn heim á
vit örlaga sinna. Það er örsaga og örlaga-
saga í senn, og ágætur endahnútur er
hnýttur á hana í bókinni. Þarna bland-
ast ást og trú á sannferðugan hátt svo að
ekki verður sundur skilið.
Hin meginsagan er ástarsaga Halla,
sem hittir elskuna sína í fyrsta sinn í
Ósló, og lesandinn fær að fylgjast með
hvernig sú ást þróast og gengur gegnum
ákveðið reynsluskeið í ferð suður á bóg-
inn. Þetta er falleg saga og fallega sögð
af hlédrægni þess sem veit að ekki má
tala of mikið um ástina.
Passamyndir er gædd ýmsum bestu
kostum fyrri sagna Einars Más. Hinn
orðhvati, margfróði og tilfinninganæmi
sögumaður kann þá list að tala um
margt í einu og halda þó þannig utan
um þræðina að lesandinn hefur að
sögulokum fengið að njóta bæði sagðra
og ósagðra sagna, gægjast stutta stund
inn í líf margra ólíkra einstaklinga. Les-
andinn skemmtir sér vel, sjálfsagt enn
betur ef hann man þá tíma sem frá er
sagt. Öllu stjórna duttlungafull örlög –