Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 111

TMM 2018 · 2 111
S ó l o n I s l a n d u s – h e t j u s a g a ?
í skáldsöguna eins og það var prentað í frásögn um dóminn í Nýjum félags-
ritum árið 1849.31 Sigurður Nordal (1886–1974) taldi verkið mikið „[…] að
vöxtum og fyrirferð […]“32 í sínum ritdómi og þótt hann sé afar jákvæður og
telji Davíð hafa tekist vel upp örlar á því mati að styrkleiki hans lægi frekar
í ljóðagerð.
Meginpunkt skáldsögunnar setti Davíð þó fram á skýran og hnitmiðaðan
hátt í áðurnefndu viðtali þar sem hann lagði áherslu á að í henni skrifaði
hann til samtímans. Henni væri ætlað að vekja landsmenn til umhugsunar
um bakgrunn sinn og arfleifð en jafnframt um framtíð þjóðarinnar og hvert
hún stefndi. Í verkinu sem slíku reyndist honum hins vegar erfitt að tak-
marka sig og boðskapurinn féll í skuggann og athygli lesenda beindist að
öðru, svo sem að mörgum kaldhæðnum lýsingum á athöfnum og tilsvörum
aðalpersónunnar. Ímynd Sölva Helgasonar sem misskilins listamanns var
þegar farin að ryðja sér til rúms á fjórða áratugnum og hún átti eftir að eflast,
til dæmis með bók Elínborgar, sem kom út sama ár og Sólon Islandus, og
með ævisögu hans eftir Jón Óskar frá 1984. Sjálfur viðurkenndi Davíð síðar
að bókin væri óþarflega löng, sagðist ekki hafa verið nægilega krítískur við
samningu hennar og að hún hefði „fossað úr pennanum“.33
Takmark hans virðist hafa verið að skrifa beinskeytta ádeilusögu sem
beindist að ritunartímanum en þegar á heildina er litið mistókst honum það
þrátt fyrir að hafa höfðað til lesenda og komist inn á metsölulista. Að gera
Sölva Helgason að málpípu kommúnísks áróðurs millistríðsáranna í íslensku
sjávarþorpi á 19. öld er gildishlaðið en á illa við og virkar ósannfærandi.
Honum hefði hugsanlega farnast betur ef hann hefði kastað Sölva til hliðar og
fært „Sölvaeðlið“ með bókstaflegri hætti til nútímans, búið til nýja persónu,
nýtt sögusvið – nýtt skáldverk – þar sem hann hefði sloppið við að eltast við
allt sannfræðilegt. Að sömu niðurstöðu er einnig komist í höfundarlausri
grein í blaðinu Nýju landi í nóvember árið 1940, sem Friðrik G. Olgeirsson
sagnfræðingur eignar Arnóri Sigurjónssyni (1893–1980), þáverandi ritstjóra
þess, þar sem bókin er þar að auki sögð fjarri því að vera sú „skáld- og ævi-
saga“ sem höfundur hennar hafi lagt upp með að rita.34
Lokaorð
Út frá ummælum Davíðs í aðdraganda útgáfu Sólons Islandusar má slá því
föstu að hann hafi ekki séð fyrir sér að móta misskilinn listamann, snilling
eða afreksmann úr hinum margdæmda Sölva Helgasyni, ólíkt ýmsum öðrum
sem gerðu sér líf förumannsins að efniviði. Þvert á móti hafi persónan í
hans huga staðið fyrir skaðleg mein á borð við dramblæti, kjafthátt og lítils-
virðingu fornra dyggða sem óx ásmegin í þjóðarvitundinni en nauðsynlegt
væri að halda í skefjum ættu þau ekki að taka yfir í hinu nýja sjálfstæða ríki
landsmanna. Forystumenn þess yrðu að búa yfir áreiðanlegri eiginleikum,