Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 120

H u g v e k j u r
120 TMM 2018 · 2
Orri Vésteinsson
Takmörkuð
ábyrgð
Á síðasta ári féll ríkisstjórn Íslands af
því að Sjálfstæðisflokkurinn reyndi að
leyna því að faðir forsætisráðherrans og
formanns flokksins hefði skrifað undir
meðmæli með því að kynferðisglæpa-
manni yrði veitt uppreist æru. Það var
yfirhylmingin sem olli því að samstarfs-
flokki í ríkisstjórninni var nóg boðið og
stjórnarsamstarfinu var slitið, en fram-
ganga flokksins í málinu öllu var þannig
að kjósendur gátu velt því fyrir sér hvort
sjálfstæðismönnum væri sérstaklega
umhugað um að halda hlífiskildi yfir
kynferðisbrotamönnum og barnaníð-
ingum.
Sjálfstæðismönnum hugnast kynferð-
isglæpir og barnaníð auðvitað ekki
betur en öðru fólki en í þessu máli sást
óvenjuskýrt hvaða grundvallargildi
valdaflokkar á borð við Sjálfstæðis-
flokkinn eru tilbúnir til að verja með
kjafti og klóm.
Það var fáheyrður atburður þegar
fulltrúar Sjálfstæðisflokks í stjórnskip-
unar- og eftirlitsnefnd alþingis gengu út
af fundi hennar 15. ágúst frekar en að
þurfa að kynna sér gögn um uppreist
æru barnaníðingsins Roberts Downey.
Eitthvað skipti greinilega svo miklu
máli að þingmenn Sjálfstæðisflokksins,
flokks festu og stöðugleika, flokks sem
stjórnar og lætur vinstrimönnum eftir
gjörninga og uppákomur, létu hafa sig
út í að setja á svið táknræn mótmæli
gegn því að þingnefnd fjallaði um mál
sem stór hluti landsmanna taldi nauð-
synlegt að komast til botns í.
Við skulum ætla að í spilinu hafi
verið einhverjir snúningar sem ekki eru
skiljanlegir öðrum en þeim innmúruðu.
Við vitum ekki hvort þingmennirnir
vissu á þeim tíma að faðir forsætisráð-
herra hefði skrifað undir meðmæli með
uppreist æru annars kynferðisglæpa-
manns. En hvort sem þau vissu það eða
ekki er útganga þeirra illskiljanleg og
erfitt að túlka hana öðruvísi en að þeim
hafi fundist að svo mikið lægi undir að
það mætti láta sig hafa það þó hægt yrði
að spyrða þau við verndun barnaníðs.
Hvað var í húfi?
Svarið liggur í réttinum til að bera
ekki ábyrgð. Það gæti hljómað eins og
þversögn en raunveruleg völd grund-
vallast á því að þurfa ekki að taka
ábyrgð á gerðum sínum og sá réttur er
svo verðmætur að það má fórna nánast
hverju sem er – skynsemi, æru, trúverð-
ugleika – til að vernda hann.
Ábyrgðarleysi hefur margar hliðar og
kemur víða við sögu í málinu sem leiddi
til falls ríkisstjórnarinnar. Það kom til
dæmis berlega í ljós í umræðu um þetta
mál að embættismenn bera í raun og
veru ekki ábyrgð á embættisverkum
sínum. Þegar forsetinn skrifar undir
skjal þar sem hann veitir Robert Dow-
ney uppreist æru þá ber okkur ekki að
skilja það þannig að hinum góða og
grandvara Guðna Th. Jóhannessyni
finnist í raun og veru að Robert sé æru-
verðugur maður. Samt skrifar hann
undir bréf sem segir að honum, sem for-
seta, finnist það og það bréf hefur bein-
harðar afleiðingar: það veitir Robert
réttindi og það veldur fórnarlömbum
hans ennþá meiri sársauka en þegar var
orðið. Guðni ber þó ekki ábyrgð á
afleiðingum gjörða sinna – forsetinn er
ábyrgðarlaus af stjórnarathöfnum. Því
er haldið fram að úr því að Robert
Downey uppfyllti þau skilyrði sem sett
eru í 85. grein hegningarlaga um upp-
reist æru þá hafi forsetinn orðið að veita
hana. Það er ekki rétt – lögin segja bara