Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Qupperneq 60

Guðmundur Andri Thorsson
En ég kom of seint til að kveðja hana. Hún var sloppin af hælinu fyrir fullt og
allt.
Þau eru farin og lífið heldur áfram.
Mér finnst eins og ég hafi aldrei gert upp fortíðina.
Kannski er það ekki hægt. Það er búið sem búið er.
En kannski tekst mér að brjótast undan ísköldu þunglyndinu sem hreif móður
mína með sér eins og snjóflóð. Kannski gefur það mér styrk að vita um lítinn
dreng sem liggur frosinn undir ísnum í hjarta mínu. Kannski tekst mér að brjóta
ísinn og taka þennan litla dreng í fangið og þykja vænt um hann.
Hann eins og allir aðrir á það skilið að einhver taki hann í fangið.
Eftir hlýlega lýsingu á trúnaðarstörfum móður sinnar sem fá þá niður-
stöðu að hún hafi verið akkúratmanneskja sem vildi ekki að það væri
neitt upp á sig að klaga - sem í sjálfu sér er grátbrosleg setning - þá
kólnar smám saman textinn, setningar styttast og hætta að tengjast,
standa stakar með greinaskil ofan og neðan við sig, verða lágværar og
mjög umkomulausar uns búin er setningin um það sem búið sé: þá er allt
í einu eins og sjálfið sem heldur um pennann taki á sig rögg þegar kemur
að eintali sálarinnar, heitstrengingunni um að brjótast undan þunglynd-
inu - og þá hlýnar aftur textinn og honum lýkur með faðmlagi.
5
Það er líka myrkur og kuldi og sorg í bók Jóns Kalmans Stefánssonar,
Snarkið í stjörnunum, þar er líka einmana drengur sem unir sér við lestur
á afþreyingarbókum fýrir börn - mikil guðsblessun hafa bækurnar
hennar Enidar Blyton verið fyrir mörg börn á sjöunda áratugnum! - og
sækir félagslegan styrk sinn í glæstar raðir tindáta. En þessi saga fer meira
út um víðan völl, bæði í tíma og rúmi. Á 193 síðum leitast Jón Kalman
við að segja mikla og flókna og mjög sviptingasama íjölskyldusögu. Á
köflum má maður hafa sig allan við að átta sig á persónum og atvikum
en Jóni tekst að halda öllu saman á furðulegan hátt með frásagnaraðferð
sinni sem er persónuleg blanda af hugleiðingum, skáldskap, tilvitnunum
í gömul bréf og vandlega völdum svipmyndum sem oft segja milda sögu.
Bókin er byggð upp á stuttum köflum með fyrirsögnum sem gefur höf-
undi færi á að fara úr einu í annað. Tvær sögur eru einkum raktar: önnur
er af langafa hans og langömmu sem voru á dögum á fyrrihluta 20. aldar
- saga um íslenska glæsimennið, heillandi og breyskan mann sem
stundum er ríkur og stundum örsnauður, stundum í bindindi en oftar á
túr, stundum tryggur og stundum ekki - og konu hans sem sýnir þessum
persónugervingi hins frjálsa karlmennskuanda nýrómantíkurinnar tak-
58
TMM 2004 • 3