Heimsmynd - 01.08.1994, Síða 12

Samviskumál
þjóðarinnar
Kristmann Guðmundsson, rithöfundur.
Helgi Felixson, kvikmyndagerðarmaður,
hefur gert umdeildar heimildarmyndir eins
og Sœnsku mafíima og Bóndi er bústólpi, Næsta
heimildarmynd hans er einnig líkleg til að
kalla á sterk viðbrögð, en hvin fjallar um Krist-
mann Guðmundsson, rithöfund, og tekur á
meðferð þjóðarinar á þessurn metsöluhöf-
undi. Meðferð, sem Helgi segir í viðtali við
Kolbrúnu Bergþórsdóttur, bókmennta-
ffæðing, að sé eitt af samviskumálum íslensku
þjóðarinnar.
ristmann Guðmundsson
var einn vinsælasti skáld-
sagnahöfundur Islendinga
á þessari öld. Vinsældir
hans náðu reyndar langt út
íyrir landsteinana, en bækur hans voru þýdd-
ar á þrjátíu og fimm tungumál. Verk Krist-
manns hlutu almennt mjög góða dóma er-
lendis, honum var þar jafnvel líkt við skáld-
jöfra á borð við Knut Hamsun. Fáir gagnrýn-
endur hér á landi vom reiðubúnir til að viður-
kenna þá samlíkingu, allflestir fóm hörðum
orðum um verk hans, sögðu þau léttvæga af-
þreyingu í verra lagi.
Lífsferill þessa manns sem ungur hélt til Nor-
egs og raðaði bókum sínum á metsölulista þai'
í landi en sneri heim frægur rithöfundur til
þess eins að mæta óvild og andúð stórs hóps
kollega sinna og gagnrýnenda vakti áhuga
Helga Felixsonai' sem vinnur nú að heimildar-
mynd um skáldið.
Helgi hefur verið búsettur í Svíþjóð í sautján
ár og rekur þar kvikmyndafýrirtækið IDE film.
Helgi hefur meðal annars unnið að gerð
heimildarmynda sem sýndar hafa verið í sjón-
varpi hér á landi og sumar hverjar vakið
nokkra ólgu. Þar á meðal má nefna heimild-
armyndina Sænsku mafíuna og nú síðast
Bóndi er bústólpi. „I báðum þeirn rnyndum
var ég að fjalla um samviskuspurningar sem
ég hef gaman af að velta fyrir mér,“ segir
Helgi. „Eg veit ekki hversu vinsæll ég er eftir
sýningu á Bóndi er bústólpi en ég skrifa enn
undii' allt það sem kom ffam í þeirri mynd. Eg
er sáttur við hana.“
Sú gagnrýni sem kom fram á myndina hefur
ekki lagst illa í hann. „Mér finnst gott að verk
mín veki viðbrögð, sérstaklega ef mér finnst
ég hafa verið að fylgja sannfæringu minni og
það gerði ég í myndinni."
Og næsta mynd Helga verður heimildarmynd
um Kristmann Guðmundsson og það er
óhætt að lofa því fyrirfram að myndin verði
hin adiyglisverðasta. En af hveiju Kristmann?
„Þama er eiginlega garnall draumur að rætasL
Mig hefur alltaf langað til að gera mynd um
rithöfund,“ segir Helgi. „Fyrir nokkru las ég
sjálfsævisögu Kristmanns og af henni mátti
ráða að þama hefur verið á ferðinni ákaflega
merkilegur maður enda lék engin lognmolla
um hann.
Kristmann gaf á sínurn tíma út ævisögu sína
sem var fimm binda verk og það fór óguriega í
taugamar á fólki að einhver skyldi skrifa fimm
bækur um sjálfan sig, það væri ekki hægt að
hafa frá svo miklu að segja. En Kristmann
hafði frá svo miklu að segja. Hver dagur í hans
lífi var óskaplega dramatískur. Eg veit ekki
hversu rnikil skil er hægt að gera manni eins
og honum í stuttri heimildarmynd því líf hans
var fullt af viðburðum. Það er eins og dulaifull
saga og ég verð að viðurkenna að ég á erfitt
með að botna hana.
Þetta er saga af manni sem heldur til Noregs
1924 með tvær krónur í vasanum og kann
ekki orð í norsku. Hann hefur einungis verið
eitt ár í Noregi þegar hann er kominn með
handrit að fýrstu bók sinni og hún kemur út
árið eftir. Eftir fjórtán ára dvöl í Noregi eru
bækumar orðnar tólf. Þær hafa hlotið gífur-
lega útbreiðslu. Hann er orðinn metsöluhöf-
undur, bækur hans em yfirleitt í þriðja til sjö-
unda sæti í bóksölu, ásamt verkum Hamsun
og fleiri frægra rithöfunda. Bækur hans seld-
ust í 15-40.000 eintökum sem enn þann dag í
dag er gíftirleg sala á bók. Hann heldur síðan
heim til íslands og verður strax var við að vinir
hans hafa snúið við honum bakinu. Hann fer
að heyra sögur um sjálfan sig utan úr bæ þess
efnis að hann bíti geirvörtur af konum og
gi-afi upp lík í kirljugarðintim. Sögumar vom
margfalt fleiri, ég nefni aðeins tvær sem koma
strax upp í hugann.“
Það varð varla til að lægja slúðuröldumar hér
á landi að hjónabönd Kristmanns urðu níu
talsins?
„Krismiann var ákaflega rómantískur,“ segir
Helgi. „Eg hitti fyrstu eiginkonu hans í Nor-
egi. Hún sagði að hann hefði orðið óskaplega
ástfanginn, varð eins og gagntekinn. I sjálf-
sævisögu sinni segist hann vera forlagatmar
og hann hafði endurholdgunarkenninguna
sér til stuðnings í lífinu. Oft og tíðum fram-
kvæmdi hann hluti, án þess að um raunvem-
legan vilja hans væri að ræða, vegna þess að
hann trúði því að honum væri ætlað að gera
það Hann taldi sig vera að taka skref til per-
sónulegs þroska. Eg held líka að þegar hann
valdi sér konu hafi hann valið hana vegna þess
að hann hafi talið að svo ætti að verða.
Kannski hefði hann betur unnið sig I gegnum
fýrsta hjónaband sitt í stað þess að fá sér sífellt
nýja konu.“
- Hvaða skýringar heldurðu að séu á því að
Kristmann hafi mætt svo mikilli andúð hér á
landi á meðan hann var afar vinsæll erlendis?
„Eg held að þær séu mjög margslungnar. Ég
finn aldrei haldbæra skýringu enda held ég að
ekki sé hægt að ætla mér það hlutverk en ég
get velt því upp hvað hugsanlega gerist þegar
maður hlýtui' alþjóðlega athygli og viðurkenn-
ingu. Hugleitt hvað gerist hjá okkur hinum.“
Sú heiftúðuga gagnrýni sem verk Kristmanns
hlutu hér á landi segir Helgi mjög athyglis-
verða.
„Bókmenntafræðingar vissu að Kristmann var
undir mjög sterkum áhrifúm rómantíkur. En
hér á landi var sósíalískur hugsanaháttur áð
ryðja sér til rúms og hann virðist hafa verið fýrr
á ferðinni hér á landi en í Noregi. Það var svo
mikill ofsi og heift á þessum tíma sem við
könnumst ekki við í dag. Tíðarandinn var allt
annar. Kristmann hafði engan hug á því að
verða framlengdur armur kommúnismans,
en það stóð honum vissulega til boða í byrjun.
Hann þótti því ekki liðtækur í þá menning-
armafíu sem hér réði ríkjum. Það var harðvít-
ug bókmenntamafía sem vann gegn Krist-
manni og gerði allt til að koma í veg fýrir fram-
gang hans. Þetta var sambland af pólitík og öf-
undsýki, fæstir höfundar fá tækifæri til að
komast á alþjóðlegan markað. Og sú gagnrýni
12) ágúst - september / Heimsmynd