Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Qupperneq 50

Bólga verður í húðinni vegna alls þessa. Til viðbótar versnar
ástandið vegna núnings af þvotti, fötum, líni eða bleyjum
(Beele o.fl., 2018). Með auknum raka eykst svo núningurinn
svo ferlið verður að vítahring (Beeckman o.fl., 2011; holroyd,
2015). Þvag- og hægðaleki er undirrót vandans, bæði orsök og
áhættuþáttur, en aðrir þættir auka einnig hættuna á húðbruna.
hreyfiskerðing er stór áhættuþáttur sem veldur því að sjúk-
lingurinn getur ekki lengur annast eigið hreinlæti. Vitræn
skerðing hefur áhrif á líkamlega hæfni, bindi og lokaðar
umbúðir auka raka á svæðinu og svo má lengi telja (Wounds
international, 2015).
Greining
greining er eingöngu klínísk með húðskoðun. Mikilvægt er
að gleyma ekki að skoða húð í fellingum en þar er mest hætta
á rakamyndun. húðmat þarf að fara fram reglulega yfir daginn
hjá þeim sem eru í áhættuhópi og gæti verið gagnlegt að tengja
þetta mat við neðanþvott og þrýstingssáramat (Voegeli, 2016).
húðbreytingarnar sem verða í iaD líkjast öðrum hjúkrunar-
vandamálum. Einkum hefur verið erfitt að greina á milli iaD
og þrýstingssára þar sem auðveldlega má rugla saman iaD við
fyrsta og annars stigs þrýstingssár. Í fyrsta stigs þrýstingssári
er roði sem hverfur ekki. aðalummerki iaD er roðasvæði og
geta bæði vandamálin verið á sama svæði eins og á rassi. ann-
ars stigs þrýstingssár lýsir sér með fleiðri eða blöðrum. Þessi
einkenni geta einnig verið hjá iaD. Það eykur enn fremur
hættu á rangri greiningu að í sumum tilfellum getur verið um
blandaða mynd að ræða þar sem bæði má sjá iaD og þrýst -
ingssár á svipuðu eða sama svæði á einstaklingnum. Það sem
helst aðgreinir þessi tvö vandamál er að roðinn hjá iaD er oft
á mjög stóru svæði og óreglulegur en roðinn vegna þrýstings-
sárs er oft vel afmarkaður og á minna svæði. Þrýstingssár eru
yfir beinaberum stöðum, eins og á setbeinssvæði, en iaD hylur
gjarnan allt rasssvæðið. iaD tekur til efstu húðlaga en þrýst -
ings sár geta náð inn að beini (tafla 4) (Beeckman o.fl., 2011;
Wounds international, 2015).
Til þess að reyna að flokka og greina betur iaD frá öðrum
vandamálum hefur verið útbúið ákveðið flokkunarkerfi sem
heitir gLOBiaD. um er að ræða einfalt flokkunarkerfi þar
sem iaD er annars vegar flokkað í heila húð eða rofna og hins
vegar hvort sýking er til staðar eða ekki (SkinT, 2017).
Meðferð
aðalmeðferð við iaD er forvörn sem snýst um að halda húð -
inni hreinni og þurri án húðþurrks (Beele o.fl., 2018). Skipta
má forvörn í þrjú stig þar sem fyrsta stigið felst í góðum
neðanþvotti, en fólk með þvag- eða hægðaleka þarf iðulega að
nota rakadræg bindi eða bleyjur og því skiptir góður neðan -
þvottur við hvern leka miklu máli (holroyd, 2015). Það þarf
þó að gæta þess að sápa sé með réttu sýrustigi (ph 4–6) því
sýrustig húðar hækkar gjarnan við notkun hreinsivara. Tíður
neðanþvottur með vatni og sápu skaðar hornlag húðarinnar,
fjarlægir nauðsynlega fitu, eykur þurrk og veldur núningi.
forðast ber að nudda húðina og mikilvægt er að nota mjúka
klúta þegar húðin er hreinsuð (Beele o.fl., 2018; Wounds in-
ternational, 2015).
neðanþvottur eykur líkur á þurri húð og því felst annað
stig meðferðarinnar í rakameðferð. rakakrem græðir húðina,
eflir raka í húð, minnkar vatnstap í gegnum húð og eflir fitulag
húðar. húðvörn er svo þriðja stig meðferðar og eru til ýmis
efni og krem sem hrinda frá raka, t.d. krem sem innihalda
sink. Einnig eru til efni sem mynda filmu á húðinni, hvort sem
það er í úðaformi eða borið á húðina með þar til gerðum
pinnum. Við það myndast filma sem verndar húðina fyrir
frekari rakaskemmdum (Tavares o.fl., 2017; Voegeli, 2016).
fyrir utan beina meðferð á húð skiptir máli að sinna þrýst -
ingssáravörnum því að aukinn raki og núningur eykur hætt-
una á að sjúklingarnir fái þannig sár. Einnig þarf að viðhalda
góðu næringarástandi með próteindrykkjum ef sjúklingurinn
er lystarlítill og borðar lítið (Beele o.fl., 2018). hjá þeim sem
eru komnir með miklar húðbreytingar getur þurft að grípa til
inniliggjandi þvagleggja tímabundið svo húðin fái hvíld frá
stöðugum raka (Payne, 2015). Einnig eru til hægðalosunar-
kerfi (e. faecal management system) sem hægt er að nota ef
hægðir eru þunnfljótandi og miklar. Þá er sett mjúk slanga upp
í endaþarm til að taka við hægðum og útskilnaðurinn safnast
fyrir í utanáliggjandi poka. Sjúklingur sem er kominn með
vessandi sár getur þurft góðar rakadrægar svampumbúðir yfir
berglind guðrún chu
50 tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 95. árg. 2019
Þrýstingssár
regluleg lögun sárasvæðis
Yfir beinaberum stöðum
geta verið djúp sár
Sárabarmar eru vel afmarkaðir
getur verið nekrósa
roði sem hvítnar ekki við þrýsting
Þrýstingur og tog orsök
IAD
Óregluleg lögun svæðis
Eingöngu yfir kynfærasvæði, rassi, lærum og kvið
grunn sár með óreglulegum sárabörmum
aldrei nekrósa
O bleikur litur og hvítur sem merkir soðna húð
raki orsök
glansandi húð vegna raka
Það þarf þó að gæta þess að sápa sé með réttu
sýrustigi (pH 4–6) því sýrustig húðar hækkar
gjarnan við notkun hreinsivara.