Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1959, Síða 166

1959
— 164
ar sínar í miklum ritverkum, sem
mótuðu síðan alla læknisfræði fram i
byrjun 19. aldar. Má telja, að þær
hafi orðið til þess að drepa í dróma
alla þróun i iæknisfræði um aldarað-
ir. Það er ekki fyrr en á siðara hluta
18. aldar og á 19. öldinni, að læknar
fara raunverulega að hrista af sér
klafa kenninga hans, enda stendur þá
ekki á örum framförum í greininni,
þegar hið rígbundna kerfi hans um
orsakir og eðli sjúkdóma fer að vikja
fyrir nýjum uppgötvunum þessara
alda.
Enda þótt skurðlækningar taki litl-
um framförum allt frá dögum Róm-
verja fram á 18. öld, miðað við það
sem siðar varð, skýrir þó saga læknis-
fræðinnar frá mörgum merkum lækn-
um á þessu tímabili. Skal hér farið
fljótt yfir sögu. Vitað er, að skurð-
lækningar voru á allháu stigi í Róm
á 2. til 4. öld eftir Ivrist. Ber þar hæst
nöfn skurðlæknanna Heliodorusar og'
Antyllusar. Er minnzt á margs konar
aðgerðir, sem þeir framkvæmdu, en þó
er brjóstkrabbi og krabbamein í vör
meðal þeirra sjúkdóma, sem ekki er
talið ráðlegt að gera aðgerðir við á
þeim tíma.
Næstu tólf hundruð ár voru skurð-
lækningar því nær eingöngu stundað-
ar af bartskerum, feltskerum, her-
læknum og jafnvel böðlum. Kennsla
í læknisfræði í háskólum þeirra tíma,
eins og Salerno-skólanum á ítaliu,
Bologna, Montpellier, París og viðar,
var fyrst og fremst helguð lyflækning-
um. Litu lærðir lyflæknar þeirra tíma
niður á allar skurðaðgerðir og visuðu
jafnvel sjúklingum, sem gera þurfti
aðgerðir á, til hinna fyrrnefndu.
Nokkuð fer að örla á framförum í
skurðlækningum á 16. öld, og var
þekktasta nafn þess tíma Ambroise
Paré. Hann var sonur bartskera og
lærði til bartskera. Fékk hann eftir
nám sitt viðurkenningu sem skurð-
læknir árið 1536 og starfaði síðan sem
slíkur hjá franska hernum á Ítalíu og
náði mikilli leikni i sárameðferð og
skurðlækningum almennt. (Hippokrat-
es segir á einum stað: „Hver, sem vill
verða góður skurðlæknir, ætti að vera
um hrið með her í ófriði, það eitt gef-
ur næga æfingu.“) Hann gerði meðal
annars margar sköpulagsaðgerðir á
vörum og gómum og gerði við kvið-
slit. Paré er talinn liafa greint fractura
colli femoris fyrstur lækna, og við fæð-
ingar tók hann upp aðgerð, sem var
alger nýjung, þ. e. vending á fæli.
Endurlífgaði Paré ýmsar aðgerðir
þekktar frá forntímanum, og var hann
og kenningar hans fyrirmynd skurð-
lækna um næstu 200 ár.
Á 17. öld er getið um aðgerðir við
brjóstkrabba, þar sem ráðlagt er að
taka brjóstið, meðan sjúkdómurinn er
viðráðanlegur.
Þegar komið er fram á 18. öld, eru
skurðlækningar enn að mestu í hönd-
um feltskera og bartskera. Þó fer
menntun þeirra, sem við skurðaðgerð-
ir fást, batnandi, og ýmsir háskólar
hefja kennslu í þeim fræðum á þeirri
öld. Það, sem helzt örvar þá þróun, var
hin mikla þörf herja fyrir sáralækna.
Einn þekktasti skurðlæknir 18. ahl-
ar er franski læknirinn Petit (1674—
1750). Mun hann fyrstur hafa bent á
nauðsyn þess að nema einnig burt eitla
undir holhöndinni, þegar gerðar eru
aðgerðir við brjóstkrabba. Eins og
læknabækur þessara tíma bera með
sér, hafa slíkar aðgerðir þó verið fá-
tiðar, þar sem enn eru allsráðandi ýmis
önnur ráð, bakstrar, smyrsl o. s. frv.,
við útvortis krabbameini, sem þó er
játað, að beri mjög sjaldan árangur.
í lok 18. aldar og alla 19. öldina
fleygir skurðlækningum mjög fram, og
verða þá þekktar og algengar aðgerðir
við krabbameini í brjósti. Yrði of langt
mál upp að telja ýmsa merka skurð-
lækna 19. aldar, sem gerðu fjölda slíkra
aðgerða. Skal hér aðeins getið þriggja,
sem oft eru nefndir í sambandi við
aðgerðir á brjóstum og brjóstkrabba,
en það eru: svissneski læknirinn Theo-
dor Kocher (1841—1917), Ameriku-
maðurinn Halsted í Baltimore (1852—•
1922) og enski skurðlæknirinn Paget
(1814—1899), sem jafnframt var þekkt-
ur meinafræðingur. Aðgerðir á brjóst-
um eru gjarnan nefndar eftir tveimur
hinna fyrrnefndu, en hinn siðastnefndi
lýsti fyrstur krabbameinstegund í
brjóstvörtu, sem við hann er kennd.