Saga - 2016, Page 166

móti nokkuð úr öðrum í bókinni. Umfjöllunin er í fyrstu bundin við Heims -
kringlu og leiðir svo út í breytingar á persónusköpun Ástríðar Ólafsdóttur
í handritageymd Ólafs sögu hinni sérstöku (bls. 101–103). Sú umfjöllun var
sérlega áhugaverð en í heild sinni var kaflinn ekki í skýru samhengi við hina
kafla bókarinnar, þar sem höfundur tínir til mörg dæmi úr ólíkum sögum
og greinir þau sem heild. Í þessum kafla taka heimildirnar hins vegar stjórn-
ina og bendir það til þess að á ritunartíma bókarinnar hafi höfundur ekki
haft sömu yfirsýn yfir konungasögur og aðrar bókmenntagreinar sem til
umfjöllunar eru.
Jóhanna katrín beitir rannsóknaraðferðum bókmenntafræðinnar á við -
fangsefni sitt en heimildirnar sem hún fjallar um eru engu að síður þær
sömu og margir sagnfræðingar hafa notast við í greiningu á íslensku
miðaldasamfélagi. Sú breiða yfirsýn sem Jóhanna veitir yfir heimildirnar
gerir bók hennar að góðum byrjunarreit fyrir hvern þann sem vill rannsaka
efnið en þó gæti reynst erfitt fyrir sagnfræðinga að nýta sér bókina til fulln -
ustu. Ástæðan er sú að Jóhanna katrín gerir ekki nægilega vel grein fyrir
afstöðu sinni til þess eilífa álitamáls að hvaða marki hún telji íslenskar
miðaldabókmenntir endurspegla samfélagið sem þær spruttu úr. Titill bókar -
innar kallast augljóslega á við Women in Old Norse Society eftir Jenny Jochens
frá 1995. Það gefur heldur til kynna að höfundur líti svo á að niðurstöður
bókarinnar um konur og völd í norrænum miðaldabókmenntum standi ekki
í skýrum tengslum við samfélagslega stöðu kvenna á Íslandi á tímabilinu.
Almennt orðalag í bókinni virðist einnig benda í þessa átt; gjarnan er talað
um persónur (e. characters) og fullyrðingar bundnar við svið bókmennta
(e. literary). Þó getur höfundur þess sérstaklega að skáldskapur sé sprottinn
úr sögulegum veruleika og birti að einhverju leyti hugmyndafræði þeirra
sem fjármögnuðu hann (bls. 8). Sambandið þarna á milli er hins vegar oft
frekar óljóst í umfjöllun bókarinnar og stundum leikur vafi á því hvort
niðurstöð um Jóhönnu sé eingöngu ætlað að lýsa skáldskap eða einnig ein-
hverjum sögulegum veruleika handan við hann.
Í upphafi bókar er fjallað um persónusköpun eggjarans, konunnar sem
eggjar karlmenn til hefnda, enda varla annað hægt en taka fyrir þetta klass-
íska/klisjukennda efni þegar rætt er um konur í íslenskum bókmenntum.
Höfundur veitir stutt yfirlit yfir andstæðar skoðanir á því hvort slíkar frá-
sagnir endurspegli sögulegan veruleika úr fornnorrænu samfélagi eða hvort
þær séu sköpunarverk karlkyns höfunda sem hafi stjórnast af (mismiklu)
kvenhatri. Að lokum lýsir höfundur því yfir að „hver svo sem sögulegi
veruleikinn á bak við hana sé, þá sé persónusköpun hennar óneitanlega
drífandi og valdamikil innan frásagnarinnar“ (bls. 21). Þetta verður seint
kallað tímamótaniðurstaða og umfjöllun um þessa erkitýpu einkennist af
nokkru áhugaleysi og jafnvel neikvæðu viðhorfi sem nær ákveðnu hámarki
á bls. 45 þegar höfundur ber saman eggjarann og hina ráðgefandi eiginkonu
og lýsir því yfir að sú seinni sé „miklu rökréttari og skynsamari“. Almennt
ritdómar164
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 164