Saga - 2016, Page 168

virðist gefa til kynna að konur í konungasögum hafi búið yfir vissum and-
legum og pólitískum hæfileikum óháð höfundi ritanna, sumsé að á bak við
persónurnar séu konur, aðstæður og atburðir sem miðaldahöfundar gátu
ekki mótað að vild. Sömu tvíræðni er að finna í kaflanum um meykóngana,
til að mynda í umfjöllun Jóhönnu katrínar um þá klisju þessara sagna að
lýsa konum sem nískum og fégjörnum (bls. 112). Jóhanna bendir á að fé og
dýrgripir hafi verið mikilvægar undirstöður fyrir völd kvenna og eina leiðin
fyrir þær til að halda hárri stöðu. Því er eins og hún geri ráð fyrir að á bak
við kvenfjandsamlega ímynd miðaldahöfunda megi finna einhvers konar
félagslegan veruleika, konur sem þurftu á fé að halda til að ná markmiðum
sínum í pólitík rétt eins og karlmenn, en sú þörf hafi síðan verið afbökuð af
neikvæðum karlrithöfundum. Þetta veldur ákveðnum ruglingi hjá lesanda
þegar heildarumfjöllun bókarinnar virðist að mestu miðast við að konurnar,
sem ræddar eru, séu sköpunarverk bókmennta. Þó það sé rætt hvernig
hugðarefni samfélagsins endurspeglist í þeim er það oftast nær á töluvert
meira abstrakt hátt, svo sem óttinn við hömluleysi eða óttinn við höfnun og
niðurlægingu (t.d. bls. 61, 77 og 117–118).
Sem fyrr segir er helsti styrkleiki bókarinnar sú víða nálgun sem höf-
undur beitir á heimildirnar. Það er ekki markmið höfundar að útskýra merk-
ingu og hlutverk kvenpersóna í íslenskum miðaldabókmenntum eða ein-
falda á nokkurn hátt. Tilgangurinn er þvert á móti að sýna fram á mótsagnir
og fjölbreytileika og opna fræðilega umræðu fyrir rannsóknum sem stjórn -
ast ekki af andstæðunum kúgaðar konur / frjálsar konur. Þó hefði það
óneitan lega verið mjög áhugavert ef Jóhanna katrín hefði dregið stærri
ályktanir af umfjöllunarefninu. ein af helstu niðurstöðum bókarinnar er sú
að hægt hafi verið að ímynda sér konur fara með völd með samþykki sam-
félagsins í íslenskri miðaldamenningu en einnig að kvenpersónur í bók-
menntum tímabilsins hafi verið notaðar til að ræða vítt róf málefna og álita-
mála, ekki eingöngu þau sem tengdust kyngervi (bls. 137–138).
Í stuttu máli má því segja að það séu allskonar konur í íslenskum mið -
aldabókmenntum. Því leitar stundum á lesandann sú spurning hvort allar
þessar konur eigi erindi í eina og sömu fræðibókina. ef einhver tæki sig til
og skrifaði bókina „Men in Old Norse Literature“ þætti það seint fullnægj-
andi niðurstaða að birtingarmyndir karlmanna í norrænum miðaldabók -
mennt um væru margvíslegar, innbyrðis ólíkar og notaðar til að kljást við
ýmis samfélagsleg málefni. Að sjálfsögðu er ekki er hægt að horfa framhjá
þeirri staðreynd að karlmenn hafa notið þeirra forréttinda í fortíðinni og
njóta enn að vera „hið eðlilega kyn“ í samfélaginu. Þessi forréttindi endur-
speglast í bókmenntum og skáldskap allra tímabila: karlpersónur eru marg-
falt fleiri og persónusköpun þeirra oftast nær dýpri. Slík úttekt á birtingar-
myndum karla í íslenskum miðaldabókmenntum væri samt alls ekki svo
fráleit og gæti sagt okkur ýmislegt um samfélagslega stöðu karla á miðöld-
um eða hugmyndir um framúrskarandi karlmennsku og misheppnaða karl-
ritdómar166
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 166