Saga - 2016, Síða 178

20. aldar (bls. 236). „yfirleitt er … talið að járn í Færeyjum sé innflutt frá
Noregi …“ (bls. 249). Arabíski ferðalangurinn Ibn Fadlan segir að norrænar
konur austur á Volgubökkum hrífist af grænum perlum (bls. 254). elsta
varðveitta byssan á Íslandi mun vera frá 15.–16. öld (bls. 290). Mér finnst síður
en svo leiðinlegt að lesa þennan texta. Fróðleiksmolarnir koma sífellt á óvart
og einmitt þess vegna geta þeir leitt mann út á óvæntar hugsunarbrautir.
Bjarni F. einarsson er ályktunarglaður höfundur og gengur iðulega beint
og hiklaust fram gegn skoðunum annarra, stundum án þess að rökstyðja
skoðun sína: „Því er hafnað hér að um steikartein sé að ræða, en því var
almennt haldið fram á árum áður …“ (bls. 54–55). „Miðstýrð trú kemur ekki
fyrr en kristni festist í sessi, löngu eftir landnámið.“ (bls. 326). Um steikar-
teininn hef ég enga skoðun en hin finnst mér hæpin. Íslendingar komu sér
upp stjórnkerfi í heiðni (hvort sem það gerðist um 930 eða eitthvað síðar) og
það var reist á mönnum sem báru dæmigerðan preststitil, goðar. Því skyldi
trú þeirra ekki hafa verið eins miðstýrð og hver önnur? Stundum kemur
þessi ályktunargleði fram í tilhneigingu til að túlka fornleifar nokkuð djarf-
lega og setja fram mikið af tilgátum án þess að taka þó fulla ábyrgð á þeim:
„ekki er hægt að útiloka að aðrar dyr hafi verið nærri eystri gaflinum …“
„Líklega hafa dyr verið á hinum horfna norðurlangvegg …“ „ef tvennar dyr
voru á suðurlangvegg hafa þær vestari hugsanlega verið fyrir skepnur, sé
tilgátan um að vestari hlutinn kunni að hafa verið gripahús …“ „Á milli
suðursetsins og veggjarins var mjó ræma af mold sem gæti bent til þess að
þar hafi verið skilrúm á milli torfveggjar og timburþils …“ (Öll dæmin á bls.
183). Vissulega hefur það sína kosti að benda lesendum á sem flesta mögu-
leika en stundum er kannski nokkuð langt gengið í því.
Í samanburði við víðast hárnákvæmar og ýtarlegar lýsingar á veggjum,
dyrum, steinum, stoðarholum og fundnum gripum finnst mér tímasetning
mannvistarleifanna nokkuð óljós og lítið rædd. Aðeins fá sýni voru geisla-
kolsgreind, annaðhvort vegna fjárskorts (sbr. bls. 160) eða vantrúar á að -
ferðinni, og þau fáu sem voru mæld sýndu svo vítt óvissubil að þau koma
að litlu gagni (bls. 217 og 358). en hefði ekki verið hægt að fá meira út úr
gjóskulögunum? Öræfajökulsgjóskan frá 1362 kemur aðeins einu sinni við
sögu og er sögð liggja „vel yfir“ yngsta húsinu (bls. 189). Síðan segir frá því
að tekið var gjóskusýni „nokkrum sentimetrum fyrir ofan“ mannvistarlag á
hlaðinu. „Reyndist gjóskusýnið vera úr kötlu eða eldgjá en ekki var hægt
að komast nær upprunanum. Sé þetta eldgjá er vart um annað gos að ræða
en 934.“ (bls. 214). Á bls. 220 er birt ljósmynd af jarðvegssniði þar sem mold-
arfyllt renna liggur í gegnum óhreyfða jörð á bæjarstæðinu. Þar birtast
nokkur gjóskulög, líklega flest frá því fyrir landnám, en í myndartexta segir:
„efsta svarta gjóskulagið í sniðinu gæti verið A lagið frá 1477 og þar undir
gæti ljósgráa lagið verið H-1206 (það líkist þó óneitanlega landnámslaginu
á vissan hátt!). Undir því er örþunnt mannvistarlag. … eitt þessara gjósku-
laga er greint, en það er grásvarta lagið ofan við rennuna og er úr Gríms -
ritdómar176
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 176