Saga - 2016, Page 192

Nielsen og Sigurðar Péturssonar, á samskiptum Dana og Íslendinga á 20. öld
og þó einkum á áhrifum danskra innflytjenda á íslenska menningu og sam-
félag á tímabilinu frá aldamótunum 1900 og til 1970. Megnið af þeirri rann-
sóknarvinnu sem liggur að baki bókinni grundvallast á doktorsverkefni
Írisar ellenberger, Danskir innflytjendur á Íslandi 1900–1970. Félagsleg staða,
samþætting og þverþjóðleiki, og rannsókn sem Christina Folke Ax vann í rann-
sóknarstöðu við Þjóðminjasafnið (Nationalmuseet) í kaup manna höfn.
Bókin skiptist í níu meginkafla en þar fyrir utan skrifar Vigdís Finn -
bogadóttir fallegan formála þar sem hún fjallar um lúmsk áhrif danskrar
menningar á Íslandi og hvernig dönsk alþýðumenning var eins og gluggi
íslenskrar alþýðu og bændastéttar út í hinn stóra heim. Þá skrifar Jørn Lund
stuttan formála og ritstjórar bókarinnar gera grein fyrir forsendum og
markmiði hennar í greinargóðum inngangi.
Í fyrsta meginkafla fjallar Íris ellenberger um Dani á Íslandi á fyrri hluta
tuttugustu aldar og gerir grein fyrir þeirri flóknu stöðu sem Danir á Íslandi
voru í þegar sjálfstæðisbaráttan stóð sem hæst. Margir þeirra, sem alla jafna
voru skilgreindir sem Danir og litu á sjálfa sig sem slíka, voru fæddir á
Íslandi og voru jafnvel annarrar eða þriðju kynslóðar innflytjendur hér á
landi. enda þótt bernskuheimur þeirra og skólaganga hafi ef til vill mótast
fyrst og fremst af íslenskum aðstæðum og samfélagi var sjálfsmynd þeirra
dönsk og aldrei var litið á þá sem annað en Dani á Íslandi. Íris notar í þessu
sambandi hugtakið transnationalisme til að skilgreina heim innflytjenda
sem tilheyra tveimur landfræðilega aðskildum samfélögum samtímis. Þeir
tilheyra ekki öðru þeirra heldur báðum og mótar það bæði stöðu þeirra og
sjálfsmynd. Íris fléttar á mjög skemmtilegan hátt staðreyndum og tölulegum
upplýsingum um stöðu danskra innflytjenda á fyrri hluta 20. aldar inn í frá-
sagnir af einstaklingum og áhrifum þeirra á íslenskt samfélag. Þar má nefna
ljósmyndarann Önnu Schiøth, athafnamennina Ditlev Thomsen og Thor
Jensen, konfektgerðarkonurnar Irmu og Cörlu Olsen og hjúkrunarkonuna
Harriet kjær. Íris gerir góða grein fyrir áhrifum einstaklinga af dönskum
uppruna á íslenskt samfélag og tengir umfjöllun sína einnig við stétta um -
ræðu og sjálfstæðisbaráttu og það hvernig fólk af dönskum uppruna var í
auknum mæli skilgreint sem aðkomufólk í takt við aukna sjálfstæðis bar áttu
Íslendinga.
Grein Írisar gefur tóninn fyrir það sem kemur á eftir og Christine Folke
Ax tekur upp þráðinn þegar hún skoðar staðalmyndir og fordóma gegn
Dönum á Íslandi í mjög áhugaverðri grein sem fjallar um ólíka söguvitund
og söguritun Íslendinga og Dana um samskipti og samband þjóðanna.
Christine Folke Ax byggir umfjöllun sína að hluta til á viðtölum sem hún og
Íris ellenberger tóku við 39 Dani sem fluttu til Íslands um og eftir miðja 20.
öld. Hún lýsir því meðal annars hvernig Danir á Íslandi hafa þurft að berjast
við skilgreiningar og staðalmyndir og að leið þeirra inn í íslenskt samfélag
ritfregnir190
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 190