Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2021, Side 44

Dæmi af þessum toga eru forvitnileg því óbeina andlagið fer venjulega á
undan beina andlaginu að öðru leyti (sjá Haugan 2000:173). Þorbjörg Hróars -
dóttir (2000:210) segir að hennar niðurstöður bendi til að ekki skipti máli
hvort beina andlagið sé fornafn eða heill nafnliður í dæmum af þessu tagi
heldur hafi það óháð tegund liðarins ríka tilhneigingu til að birt ast á undan
sögninni og óbeina andlagið á eftir henni í t3-röð — af 20 dæmum um t3
var aðeins eitt dæmi um óa-ba. Einnig er augljóst af forníslenskum dæm -
um sem tilfærð hafa verið að liðirnir eru alls ekki endilega ákveðnir eða
beina andlagið lifandi verur. Hömlurnar hafa því tekið breytingum þótt
hugsanlegt sé að breytileikinn hafi eftir sem áður verið bundinn við hlið -
stæðar sagnir og í nútímamáli.
Aftur verður komið að þessum atriðum í 4. og 5. kafla hér á eftir en
fyrst skal nú gerð grein fyrir sérstakri rannsókn á röð beins og óbeins
andlags í IcePaHC-trjábankanum.

3. Rannsókn á tveggja andlaga sögnum í IcePaHC
Rannsóknin takmarkaðist við setningar í IcePaHC sem innihéldu beint
andlag (greint sem NP-OB1) og óbeint andlag (greint NP-OB2), þar sem
síðan var farið handvirkt yfir dæmin og þau flokkuð. Upphaflega var
safnað dæmum bæði um fornöfn og nafnorð en niðurstöðurnar hér á eftir
ná einvörðungu til nafnorða (þ.e. liða af gerðinni NP sem innihalda hausa
af gerðinni N) nema annað sé tekið fram. Leitin einskorðaðist því ekki
beinlínis við greiningarstrengi þar sem nafnliður innihéldi nafnorð heldur
var einfaldlega farið yfir allar setningar sem innihéldu bæði beint og óbeint
andlag. Þolmyndarsetningar voru ekki teknar með og ekki var heldur
leitað að dæmum um forsetningarformgerðir á borð við senda bókina til
Jóns eða gefa boltann á Jón. Hvort tveggja væri hins vegar eðlilegt skref í
framhaldinu. Möguleikar á að flytja innri röklið tveggja andlaga sagnar
(þ.e. beint eða óbeint andlag) í frumlagssæti virðast vera háðir hliðstæðum
hömlum og möguleikar á umröðun í germynd (sjá t.d. Höskuld Þráinsson
2007:134–136) og því hefur verið haldið fram um þróun tveggja andlaga
setn ingagerðarinnar í ensku að formgerð með forsetningarlið, þ.e. ba-flóa,
hafi tekið beint við af og sé því (sögulega a.m.k.) sama fyrirbæri og
umröðun (sbr. McFadden 2002). Stungið hefur verið upp á hliðstæðri
grein ingu á umröðun í íslensku, þ.e. að hún samsvari ba-flóa þar sem for-
setningin er ósýnileg (sbr. Collins og Höskuld Þráinsson 1996:420). For -
setningarformgerð með sýnilegri forsetningu er þó sniðinn mun þrengri
stakkur í íslensku en í skyldum tungumálum á borð við skandinavísku
Heimir F. Viðarsson44