Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2021, Page 60

F. Viðarssyni 2017a, væntanl.). Í ljósi breytinga á stöðu andlaga innbyrðis
er hvarf sa-orðaraðar því samkvæmt þessum hugmyndum ekki sú þruma
úr heiðskíru lofti sem hún gæti virst við fyrstu sýn.17
Annað atriði sem mætti tengja tregðulögmálinu og þeim breytingum
sem hér eru til umræðu eru ytri áhrif á borð við erlend máltengsl. Því
hefur verið haldið fram að setningafræðilegum mynstrum sem eru háð
upplýsingaflæði hætti til að vera óstöðug og að þeim sé sérstaklega hætt
við að breytast þar sem máltengsl komi við sögu (sjá D’Alessandro 2021).
Gæla mætti við þá hugmynd að vaxandi áhrif dönsku og annarra tungu-
mála (einkum í gegnum dönsku) hafi hægt og bítandi ýtt setningafræði
íslensku nær fastskorðaðri setningafræði meginlandsmálanna. Áhrif dönsku
á þeim tíma sem orðaröð í íslensku er að taka miklum breytingum, eink-
um um það leyti sem as-orðaröð er á hröðu undanhaldi, voru veruleg eins
og Haugen (1975) rekur til að mynda í athugagrein sinni um hvarf tvítölu
í íslensku þar sem því er haldið fram að sú breyting sé tilkomin vegna
erlendra áhrifa. Máltengsl væri þar með mögulegt að túlka sem utanað -
komandi kraft sem hafi veitt beinni tengingu upplýsingaflæðis við setn-
ingafræðina náðarhöggið, ef svo má segja. Aftur á móti dygði sú tilgáta
væntanlega ekki til þess að gera grein fyrir því að það dregur jafnt og þétt
úr tíðni umröðunar, allt frá elsta skeiði, nema þá að því leytinu til að á því
máltengslaskeiði sem as-orðaröð var að hverfa hafi umröðun einnig verið
á mjög hröðu undanhaldi og við það að líða undir lok.
Önnur skýringartilgáta sem rétt er að nefna í lokin og hefur aðeins
verið rædd í tengslum við nútímaíslensku er það sem kalla mætti „ógagn -
sæistilgátu“ Neelemans og Weermans (1999). Tilgáta þeirra er að til þess
að fallamál leyfi sveigjanlega orðaröð á borð við tilbrigði í orðaröð með
tveggja andlaga sögnum þurfi fallkerfi að vera gagnsæ (sjá Neeleman og
Weerman 1999:78). Samkvæmt greiningu þeirra er fallkerfi íslensku það
ekki því að fallkerfi íslensku sé aðeins ríkulegt á yfirborðinu. Í raun og
veru beri því að líta á íslensku sem mál sem ekki hafi (beygingarfræði leg)
föll. Þetta kann að hljóma fjarstæðukennt en hugmynd þeirra er sú að þar
sem verkaskipting fallanna í íslensku sé fremur óljós, einkum að því er
varðar mikla virkni og útvíkkun þágufallsins (þ.m.t. á þemum), nýtist fall-
kerfið ekki til þess að greina sundur hlutverk liða líkt og venjulega í falla-
málum (sjá í þessu samhengi einnig Maling 2001, 2002 og nánar hjá Jóhannesi
Heimir F. Viðarsson60
17 Málfræðingar hafa þó sannarlega bent á mögulegar tengingar milli hvarfs as-orða -
raðar og annarra málbreytinga þó að þær tengist ekki beinlínis röð andlaganna, sbr. lækk-
andi tíðni stílfærslu, uppkomu það-innskots og hvarf núllliða sem hafi orðið á svipuðum
tíma (sjá t.d. Eirík Rögnvaldsson 1994–1995:61–63 og tilv. þar).