Tímarit lögfræðinga - 01.04.2012, Side 101


persónu annars manns.62 Það er sá þáttur 26. gr. sem elstur er að
stofni til, en við setningu skaðabótalaga nr. 50/1993 einskorðaðist
26. gr. við slíkt ákvæði, sem leysti af hólmi eldra ákvæði í 264. gr.
almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þótt örðugt sé að afmarka hug­
takið ólögmæt meingerð með almennum hætti virðist það fela í sér
að um saknæma hegðun sé að ræða, sem bitni á frelsi, friði, æru eða
persónu annars manns, og að hegðunin þurfi að fela í sér ásetning
eða verulegt gáleysi.63 Ljóst er að brot gegn ákvæðum XXII. kafla
almennra hegningarlaga fela almennt í sér slíka meingerð og sak­
felling fyrir brot gegn þeim leiðir þannig yfirleitt til þess að skilyrði
b­liðar 1. mgr. 26. gr. skaðabótalaga teljast uppfyllt.64 Um leið teljast
skilyrði a­liðar 1. mgr. 26. gr. skaðabótalaga almennt uppfyllt, ef lík­
amstjón hefur leitt af, en þar segir að heimilt sé að láta þann sem af
ásetningi eða stórfelldu gáleysi veldur líkamstjóni greiða miskabæt­
ur til þess sem misgert var við. Þannig má finna dæmi um að miska­
bætur vegna kynferðisbrota hafi verið dæmdar með vísan til bæði
a­ og b­liðar 1. mgr., sbr. Hrd. 2002, bls. 3009 (mál nr. 196/2002).
Í ljósi framangreinds má spyrja hvort það hafi sérstaka þýðingu
fyrir brotaþola að byggja bæði á a­ og b­lið 1. mgr. Urðu bæturnar í
síðastgreinda málinu til að mynda hærri þar sem byggt var á báð­
um ákvæðunum?65 Höfundur telur að þannig verði að skilja dóm­
inn, enda er ljóst að Hæstiréttur fjallar sérstaklega um hvorn liðinn
fyrir sig, gerir hinn brotlega berum orðum bótaábyrgan samkvæmt
báðum liðum og ætla verður af dómnum að það hafi áhrif á bóta­
fjárhæðina, en krafa brotaþola samkvæmt 26. gr. var tekin til greina
að fullu. Á hitt ber að líta að málsatvik í framangreindum dómi voru
62 Sjá m.a. sem nýleg dæmi dóm Hæstaréttar frá 21. desember 2010 í máli nr. 573/2010, dóm
Hæstaréttar frá 16. júní 2010 í máli nr. 30/2010, dóm Hæstaréttar frá 27. maí 2010 í máli nr.
42/2010, dóm Hæstaréttar frá 20. maí 2010 í máli nr. 620/2009, dóm Hæstaréttar frá 26. nóvember
2009 í máli nr. 358/2009, dóm Hæstaréttar frá 19. febrúar 2009 í máli nr. 569/2008, dóm Hæsta­
réttar frá 11. desember 2008 í máli nr. 229/2008 og dóm Hæstaréttar frá 30. október 2008 í máli nr.
227/2008. Eins er stundum vísað sérstaklega til þess að fyrir liggi meingerð, þótt b­liður 1.
mgr. sé ekki nefndur, sjá m.a. dóm Hæstaréttar frá 19. janúar 2012 í máli nr. 562/2011 og dóm
Hæstaréttar frá 4. júní 2009 í máli nr. 694/2008.
63 Sjá nánari umfjöllun um hugtakið í Eiríkur Jónsson: „Miskabætur vegna ólögmætrar
meingerðar gegn æru samkvæmt b­lið 1. mgr. 26. gr. skaðabótalaga“. Úlfljótur 2007, bls.
30­31.
64 Rétt er að taka fram að þótt bótaskylda samkvæmt 26. gr. sé oft bein afleiðing af tilvist
refsiverðs kynferðisbrots, þá kann að vera mögulegt að fá bætur vegna brots sem ekki
hefur gengið refsidómur um, sbr. Hrd. 2006, bls. 3465 (mál nr. 49/2005), þar sem talið var
nægilega sannað að þrír karlmenn hefðu, með því að hafa haft samfarir við kvenmann
gegn vilja hennar, brotið gegn frelsi og persónu hennar á þann hátt að það varðaði þá
bótaábyrgð samkvæmt b­lið 1. mgr. 26. gr. skaðabótalaga. Eins kann að vera fært að leita til
bótanefndar samkvæmt lögum nr. 69/1995 jafnvel þótt refsidómur hafi ekki gengið.
65 Í Ása Ólafsdóttir: „Kynferðisbrot og ákvörðun miskabóta“, bls. 19­20 og 57, er komið
inn á þetta álitamál, án þess þó að því sé svarað beint.