Milli mála - 2022, Qupperneq 130

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 129
Snemma í frásögninni er líkt og hún sé borin á borð tiltekinna
herramanna, sögumaður ávarpar þar söguþega og setur þá um leið
í sviðsljósið ásamt sköpunarverki sínu. Hann spyr fyrir hönd sögu-
þegans hvernig standi á því að hann viti allt það sem verða vill í
sögunni, þar sem hann hefur ekki upplifað það sjálfur, og ber fyrir
sig lífsreynslu og samkennd. „Ég veit líka ýmislegt því ég er lifandi.
Allir sem lifa vita, meira að segja þótt þeir viti ekki að þeir viti. Svo
að þið herramenn vitið meira en þið haldið og látið bara eins og þið
vitið ekki neitt“ (4). Með öðrum orðum er konan, og frásögnin, lögð
fyrir eins konar dómnefnd sem samanstendur eingöngu af herra-
mönnum, sem markar henni stað og skilgreinir – ímynd sem er óþægi-
lega kunnugleg úr sögu okkar sem og samtíma – og lesanda er um
stund skipað á sama bekk.
Kannski er sá bekkur jafnvel í bíósal, því myrka rými sem ein-
kennist alfarið af áhorfi, en kvikmyndin gegnir stóru hlutverki í
frásögn Lispector, ekki síst til þess að miðla augnaráðinu, sjónrænni
sköpun, áhorfi og lestri. Í formála sem eignaður er raunhöfundinum34
segir til að mynda að þessi saga sé í Technicolor – vel þekktri tækni
við framleiðslu kvikmynda í lit. Þannig er skáldsagan tengd beint
við kvikmyndina,35 en þau tengsl koma einnig fram í afar sjónrænni
framsetningu sem einkennist ekki aðeins af augnaráði, heldur ber
keim af kvikmyndatöku, klippingu og leggur sérstaka áherslu á sýn
og áhorf – á glápið. Stundum er sem sögumaður og lesandi sitji hlið
við hlið í bíósal og fylgist með grunlausri sögupersónunni á tjaldinu.
Macabéa sjálf hefur unun af kvikmyndum og þá helst söngleikj-
34 Svo það fari ekki á milli mála setur Clarice Lispector nafn sitt í sviga fyrir aftan formálann og tekur
fram að það sé „í raun og veru“ hún sem er höfundur bókarinnar. Það er reyndar ekki í eina
skiptið sem nafni Clarice Lispector bregður fyrir í hjátextum, en undirskrift hennar rennur í
gegnum „undirtitlana“, sjá nmgr. 20.
35 Þess má til gamans geta að Stund stjörnunnar hefur verið aðlöguð að hvíta tjaldinu í samnefndri
kvikmynd í leikstjórn Suzana Amaral, en þar er frásögnin af Macabéu sjálfri í forgrunni og ytri
sagan af skapara hennar og sköpunarferlinu sett til hliðar. Kvikmyndagagnrýnandinn Pauline Kael
fjallaði um kvikmyndina og virðist sjálf ekki meðvituð um þátt Rodrigos S.M. í bókinni sem
myndin byggir á, í það minnsta minnist hún ekki á hann. En það er áhugavert hvernig Kael
dregur fram samruna leikstjóra og sögupersónu: „Og að einhverju leyti vinnur Amaral innan úr
húð viðfangs síns. Sagan tengist í margvíslegum þráðum lífi konu sem langaði í æsku að verða
kvikmyndastjarna og hefur, eftir að hafa alið níu börn og skilið við eiginmann sinn til tuttugu ára,
orðið að stjörnu í heimi kvikmynda [...]“ Í þessu fangar Kael (hvort sem það er meðvitað eða
ómeðvitað) samband höfundar og sköpunarverks, sem liggur til grundvallar skáldsögu Lispector,
og horfir um leið í gegnum innri höfund sögunnar og til raunhöfundarins, Clarice Lispector. Sjá
Pauline Kael, Hooked, 270.
ARNÓR INGI HJARTARSON