Milli mála - 2022, Side 158

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 157
Þessa tilhneigingu ættu margir íslenskir þýðendur að kannast við
og sjálfur hef ég skrifað um það hve mjög jafngildisnálgunin getur
þrengt svigrúm þýðandans til þess að koma sérkennum frumtextans
til skila.42 Þýðandi þarf því að spyrja sig, og kannski bókmennta-
samfélagið allt, hvort hann vilji búa til lesmál sem lítur út eins og
það hafi verið frumsamið á íslensku eða hvort hann vilji að lesandinn
finni vel fyrir því að um sé að ræða þýddan texta sem á rætur í öðrum
menningarheimi. Meðal aðferða sem gjarnan er beitt í síðarnefnda
tilvikinu er svokölluð útlenskunarþýðing eða framandgerandi þýðing
(e. foreignization) en hún miðar að því að halda sem flestu eftir úr
frumtexta, t.d. með því að þýða menningartengd atriði án útskýringa
og jafnvel taka þau óþýdd inn í þýdda textann. Þýðing felur líka í sér
að afstaða er tekin til efnisins, s.s. í gegnum túlkun, og gagnvart því
getur þýðandi úr millimáli þurft að vera á varðbergi. Sérstaklega við-
kvæmt getur í því samhengi verið þegar þýtt er efni frá löndum sem
voru áður nýlendur enda spila valdahlutföll þar inn í, ekki síst þegar
um er að ræða þýðingu yfir á mál fyrrverandi eða núverandi herra-
þjóðar. Kann þá að koma fram tilhneiging til að skilgreina menningu
hinnar undirskipuðu þjóðar sem óæðri. Enn fremur geta trúarleg
atriði flækst inn í þýðingarferlið eins og við sáum þegar bók Salmans
Rushdies, Satanic Verses, kom út og leiddi til þess að þýðendum var
hótað og a.m.k. einn þeirra myrtur.43 Það segir sig því sjálft að miklu
skiptir fyrir þýðanda úr millimáli að átta sig á því, ef þess er nokkur
kostur, hvaða leið hefur verið farin af hálfu millimálsþýðandans og
hvaða öfl orkuðu á hann.
Í seinni tíð færist mjög í vöxt að enskar þýðingar á verkum frá
minni málsvæðum séu notaðar sem millimálstextar. Og jafnvel
þótt þýtt sé á önnur mál beint úr frummáli er enska þýðingin iðu-
lega notuð sem mælikvarði á það hvort tiltekið verk sé þess virði að
þýða það eins og Martin Ringmar hefur bent á. Hann veltir einnig
fyrir sér hvort það muni færast í vöxt að þýða úr ensku vegna stöðu
hennar á alþjóðavísu og að heimurinn verði í auknum mæli síaður
í gegnum þá tungu.44 Enska er jú það mál sem mest er þýtt úr í
heiminum, úr henni eru þýddar næstum sex sinnum fleiri bækur en
42 „Svigrúm þýðandans – með hliðsjón af þýðingum á verkum J. M Coetzee, 84–96.
43 Baker og Saldanha, Routledge Encyclopedia of Translation Studies, 138.
44 Ringmar, „“Roundabout Routes“: Some remarks on indirect translations“, 12.
RÚNAR HELGI VIGNISSON