Milli mála - 2022, Side 164

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 163
færsla sem sumum gæti þótt stappa nærri menningarlegum yfir-
gangi. Við þekkjum kenningar um „ofbeldi“ tungumála og þýðinga
úr skrifum þýðingafræðingsins Lawrences Venutis55 sem og úr eftir-
lendufræðum, en frekari rannsókna er þó þörf til að komast til botns
í þessu og þar með því hvort það menningarlega forræði sem fylgir
gjarnan stóru málunum verði til þess að þýðendur og útgefendur þar
á bæ taki sér meira ritstjórnarvald yfir textanum en almennt tíðkast.
Venuti nefnir dæmi um slík vinnubrögð hjá bandarískum þýðanda
Jorges Luis Borges, sá hafi gert afgerandi breytingar á spænska text-
anum til þess að gera hann aðgengilegri fyrir bandaríska lesendur.56
Höfundar geta jú átt mikið undir því að vera þýddir á stóru málin,
sérstaklega ensku, og það vita þýðendur þeirra og útgefendur. Þetta
getur skapað vissan freistnivanda. Á hinn bóginn mætti líka líta á
slíkar breytingar sem eðlilega viðleitni til að koma til móts við nýjan
markhóp, að því gefnu reyndar að það sé gert í samráði við höfund-
inn ef hann er á lífi. Það er ekki ólíklegt að freistingin geti verið enn
meiri hjá sumum þegar höfundurinn er látinn og verk hans jafnvel
komin úr rétti. Allt hefði þetta síðan áhrif á þriðja málið.
Vel má vera að margir taki undir með Deboruh Smith þegar
hún segir að það verði að fórna einu til að halda tryggð við annað.
Í tilteknu bókmenntakerfi kann að vera ákveðin hefð fyrir því.
Spurningin er hverju er fórnað og hvort það sé örugglega góð leið
til þess að halda tryggð við „annað“; við vitum að stundum getur
þurft að fara óvæntar leiðir til að ná jafngildi ef það er markmiðið.
Við vitum líka að hér á árum áður var mun algengara að þýðendur
færu frjálslega með. Það reyndi ég sjálfur þegar ég þýddi smásöguna
„Rip Van Winkle“ eftir Washington Irving sem áður hafði verið
þýdd fyrir Vikuna rúmri hálfri öld fyrr. Í eldri þýðingunni var iðu-
lega farið svo langt frá frumtexta að í nútímaskilningi teldist miklu
frekar vera um að ræða endursögn en þýðingu.57 Ekki kom fram
hvort sagan hafði verið þýdd úr frummáli eða millimáli en vel get
ég ímyndað mér að þýðandinn hafi ætlað sér að færa sniðið á henni
nær þeim frásagnarstíl sem Íslendingar voru vanir á þeim tíma – til
að halda tryggð við „annað“. Ef þýðingin var unnin upp úr millimáli
55 Venuti, „From ‚Translation as Cultural Politics: Regimes of Domestication in English’“, 546–547
og víðar.
56 The Scandals of Translation, 4–5.
57 Sjá grein mína og þýðingu í Milli mála 2021.
RÚNAR HELGI VIGNISSON