Skessuhorn - 20.12.2022, Síða 66

ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 202266
Magnús Tómasson er höfundur
þekktra listaverka eins og Þotu­
hreiðursins við Leifsstöð og Minn­
ismerkisins um óþekkta embættis­
manninn við Tjörnina. Hann er
borinn og barnfæddur í Reykjavík
en hefur búið á Ökrum á Mýrum í
áratugi og vill hvergi fara.
Blaðamaður Skessuhorns ók í
vesturátt frá Borgarnesi einn fallegan
haustdag til að hitta þennan hóg­
væra mann sem nálgast nú átt­
rætt og er sannarlega einn mestu
listamanna landsins. Svo segir
gagnrýnandinn Ragna Sigurðar­
dóttir í Morgunblaðinu árið 2007:
„Magnús Tómasson er einstakur
í íslenskri listasögu og verk hans
eru sérstök, skemmtileg og alþýð­
leg. Hann hefur náð listagóðum
tökum á þeirri afhelgun listarinnar
sem ruddi sér til rúms með látum
á umbrotatímum sjöunda­ og átt­
unda áratugarins.“
Nú eru einmitt um sextiu ár frá
fyrstu myndlistarsýningu Magn­
úsar sem haldin var í Bogasal
Þjóðminjasafnsins. Þjóðviljinn
sagði svo frá: „Magnús Tómasson,
nítján ára menntaskólapiltur sýnir í
Bogasalnum þessa dagana. Magnús
er í fimmta bekk menntaskólans nú,
en ætlar að hespa skólann af og ekki
hugsa um annað en myndlist upp
frá því.“
Fírarnir Sínus
og Kósínus
Sjálfur segir Magnús svo frá um
þetta: „Ég hafði tekið mér frí
til að halda sýninguna mína í
Bogasalnum. Svo þegar ég mætti
í skólann aftur var einn fyrsti tím­
inn í stærðfræði hjá Sigurkarli Stef­
ánssyni. Hann fór að tala um sínus
og kósínus. Ég vissi ekkert hvaða
fírar þetta væru og rann bara kalt
vatn milli skinns og hörunds. Svo
ég sagði við Sigurkarl: „Má ég
skreppa fram? Svo fór ég fram og
kom aldrei aftur í skólann; skildi
meira að segja nýju fínu skólatösk­
una mína eftir. Það má við þetta
bæta að á þessum tímapunkti var
ég búinn að fá jákvætt svar frá Det
Kongelige Danske Kunstakademi
við umsókn um skólavist. Svo þarna
ákvað ég að slá til og láta verða af
því að læra myndlist. Ég hafði sem
sagt ekkert lært fram að þessu, svo
ég hélt fyrstu sýninguna mína án
þess að kunna neitt. En þarna ákvað
ég þetta. Ég gerði mér svo sem ekki
stórar hugmyndir um sjálfan mig,
en hugsaði að ég gæti alltaf málað
og unnið svo á eyrinni þess á milli.“
Góður staður til
sjálfsnáms
Hvernig var svo að stunda nám
við Akademíuna? „Það var góður
staður til sjálfsnáms,“ segir Magnús
kíminn. Var hann þá ekki heila­
þveginn að ráði í þeim skóla? „Nei
svo sem ekki, en ég var ákveðinn
í að nota tímann vel. Fyrst var
ég í málara deildinni og graf­
ísku deildinni. Svo var þarna deild
sem hét Mur og Rumkunst og þar
kynntist ég notkun ýmissa efna sem
var gagnlegt. Ég hætti svo í málara­
deildinni, því þar stóð ég bara og
málaði eins og ég hafði gert áður,
en ég vildi frekar læra eitthvað nýtt,
svo sem grafík, sem er mjög flókin
tækni. Ég hef alltaf verið svolítið til­
raunakenndur og byrjaði tiltölulega
snemma að gera atlögur að skúlp­
túr. Það yfirtók á tímabili og ég
málaði ekki í nokkur ár. Ég byrjaði
strax um tvítugsaldurinn í skúlptúr.
Þá var ég að vinna að sumrinu sem
aðstoðarmaður á gufubornum og ef
bergið var hart og þetta gekk hægt
myndaðist dálítill frítími. Þá gat ég
dundað mér við að búa eitthvað til
á verkstæðinu á meðan.“
Akrar
Talið berst að þessum fallega stað,
Ökrum á Mýrum, og ástæðu þess
að Magnús keypti jörðina til að
hafa þar vinnustofu. Hefurðu alltaf
haft sterka tengingu við náttúruna?
„Já, líklega er það. Ég var mikið í
sveit, í Mýrartungu í Reykhóla­
sveit, hjá mjög góðu fólki. Eitthvað
hefur það haft að segja. Svo var ég
mikið á Þingvöllum í æsku því for­
eldrar mínir áttu kofa í landi Kára­
staða. Þá heyrði maður þar enn
fuglasöng. Mörgum árum seinna
kom ég þangað aftur og þá heyrði
maður lítið í fuglum fyrir bíla­
umferð og flugvélum.“
Óvenjulegur búsmali
„Fólk spyr mig stundum hvort ég
stundi búskap á Ökrum,“ segir
Magnús. „Ég svara því hiklaust
játandi og segist vera með mýs og
maríuerlur! Ég ólst upp við lít­
inn orðstír í Skuggahverfinu og
það var tilviljun að ég sá Akra aug­
lýsta þegar ég var að leita mér að
jörð til að hafa þar vinnustofu.
Ég var þá reyndar ákveðinn í að
Mýrarnar væru ljótar og leiðin­
legar. En svo kom ég hér í hlaðið
og varð svo hrifinn að ég sá strax
að þetta var það rétta. Ég var and­
vaka þá nótt og hringdi svo í Ólaf
bónda næsta dag og borgaði upp­
sett verð. Ég gerði mér samt ekki
grein fyrir því hvað jörðin var í
raun stór og svo allt útsýnið og
fjöllin. Hér var áður barnaheim­
ili og ég hef haft vinnustofu þar
sem matsalur þess var. Hér eru
heimalönd 5­600 hektarar og tals­
vert land í óskiptri sameign. Þær
eiga þetta á móti mér Oddný Þor­
steinsdóttir og Ólöf Davíðsdóttir
og samkomulagið er gott.“
Magnús er fráskilinn og býr
þarna einn, en börn hans eru
fjögur og hafa öll lagt fyrir sig list
í einhverju formi. Myndlistarkonan
Margrét var elst, en hún lést fyrir
aldur fram árið 2015. Hrappur
Steinn er myndlistarmaður, Helga
Gerður grafískur hönnuður og
Halla Oddný er yngst, píanóleikari
og þjóðkunn fjölmiðlakona.
Ariadne og
leiðarhnoðan
Magnús er snöggur að svara þegar
hann er spurður hvers vegna hann
hafi ákveðið að gerast myndlistar­
maður. „Af því ég nennti engu
öðru,“ svarar hann. „Þetta er
eins og að villast ungur inn í völ­
undarhús og það er engin Ariadne
til að gefa manni leiðarhoðu.“ Við
þessi orð rámar blaðamann í að til
sé grísk goðsaga um Mínótáros sem
var maður með nautshöfuð. Hann
var fanginn í völundarhúsi Mínosar
konungs sem krafðist þess að Aþen­
ingar sendu unga menn og konur
níunda hvert ár sem fórn. Þeseifur
nokkur bauðst til að fara í slíka
háskaför en Aríadne dóttir Mínosar
varð ástfangin af honum og hjálp­
aði honum að rata.
Myndblindan
Blaðamaður spyr hvort Magnús
lesi mikið? Það stendur ekki á
svari: „Alltof mikið. Það er plag­
siður hjá mér. Furðulegt, ég hef
rekið mig á það hvað sumir höf­
undar geta verið myndblindir. Svo
eru aðrir sem eru framúrskarandi
eins og Halldór Laxness, hann er
alltaf eins og mín heimahöfn, ég
get lesið hann aftur og aftur, hann
er svo geysilega frjór og jafnvel
þegar hann var kominn á áttræðis­
aldur skrifaði hann svo undra­
vert góðan texta,“ segir Magnús.
„Ég er reyndar alinn upp í mynd­
blindu, það voru engar myndir á
heimilinu. En ein hafði þó villst til
okkar, málverk af langömmu minni
eftir Nínu Tryggvadóttur. En hún
skemmdist af reyk, það kviknaði í
á bernskuheimili mínu að jafnaði
3­4 sinnum á ári. Ömmubróðir
minn og amma áttu þetta hús í
sameiningu og viðvarandi notkun
á brennivíni og tilheyrandi fjár­
skortur olli þessu ástandi. Einu
sinni man ég eftir því að kviknað
hafði í skömmu áður og húsið var
þá rofið og rörin með kalda vatn­
inu voru ber. Svo fraus í þeim og
sambýlismaður ömmu minnar og
Jón ömmubróðir minn vildu af
mikilli snilld þíða rörin. Þeir not­
uðu til þess heimagerðan kyndil
með þeim afleiðingum að þá
kviknaði í enn einu sinni.“
Skínandi
bláfátæk fjölskylda
Svo þú ert ekki beinlínis alinn
upp í vernduðu umhverfi? „Ja,
þetta gengi ekki í dag. Þetta var
undarlegt hús og þar voru margir
undarlegir íbúar. Við fluttum svo
í Bústaðahverfið þegar ég var níu
ára. Þar voru hús sem voru byggð
af Reykjavíkurborg og fólk fékk
að kaupa upp á að klára þau sjálft.
Svo við fluttum í þetta mjög hrátt,
það vantaði allar hurðir, eldhúsinn­
réttingin var ekki komin og maður
varð að sækja vatn í fötu til að hella
í klósettið. Við vorum alveg skín­
andi bláfátæk. Mamma hafði ekki
fasta kennslu en snapaði upp verk­
efni svo sem þýðingar, en fékk svo
fasta tímakennslu. Þá fór efna­
hagurinn eitthvað að skána. En
maður lærði að bjarga sér sjálfur,“
segir Magnús hugsi.
Erfiðar aðstæður
Foreldrar Magnúsar voru Tómas
Gíslason (1913­1998) og Gerður
Magnúsdóttir (1919­1992). Varstu
snemma handlaginn? „Ég þótti
nokkuð handlaginn, en hafði það
ekki frá mömmu, hún var alveg
makalaus klaufi en öll upp á bókina.
Karl faðir minn gat hins vegar sitt af
hverju þegar hann var edrú, en það
var sjaldan. Hann hafði vissulega
sína kosti, en við kynntumst þeim
lítið. Þegar ég var í frumbernsku
var hann annað hvort atvinnu­
laus eða fullur nema hvort tveggja
væri. Við vorum sjö systkinin. Ég
er næstelstur, Sverrir bróðir minn
er tveimur árum eldri en ég og svo
komu börnin hvert af öðru, yngsta
systir mín er átján árum yngri
en ég. Þetta var svo makalaust líf
þarna á Hverfisgötunni. Þar bjuggu
margir og stundum var allt húsið á
fylleríi nema mamma. Hún bragð­
aði næstum aldrei áfengi og reykti
ekki. En hún gat siglt milli skers og
báru og átti fljótlega sína eigin ver­
öld í vinnunni frá þessu öllu saman.
Svo lést hún fyrir aldur fram, bara
72 ára, því hún hafði fengið óski­
mað blóð og lifrarbólgu upp frá
því. Svo það var hún sem dó úr
lifrarbólgu en ekki hann, sem alltaf
drakk,“ segir Magnús.
Myndlist fyrir
Íslendingasögurnar
Talið berst að tilurð verka Magn­
úsar, sem mörg hver eru alþekkt.
„Ég er háður því að vera hér“
Rætt við Magnús Tómasson myndlistarmann á Ökrum
Magnús í stofunni á Ökrum. Ljósm. gj.
Séð yfir ósinn. Ljósm. gj Minnismerkið um óþekkta embættismanninn er á góðum stað og hann virðist
vera á leið yfir í ráðhúsið. Ljósm. gj.