Skessuhorn - 20.12.2022, Blaðsíða 108

ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 2022108
Á bænum Laxárholti í Hraunhreppi
eru um sextíu mjólkandi kýr og
kornrækt á sér um fjörutíu ára sögu.
Unnsteinn sem kallaður er Steini,
er fæddur og uppalinn í Laxár holti
þar sem hann býr ásamt eiginkonu
sinni Carol Wanjy. En þótt hann
hafi alltaf búið á sama stað fer því
fjarri að hann geti talist þröngsýnn.
Enda segir hann nauðsynlegt að
afla sér nýrrar þekkingar og horfa á
lífið út frá víðu sjónarhorni. Hann
fór 15 ára gamall á sína fyrstu ver­
tíð sem háseti á dekki og var vél­
stjóri og stýrimaður næstu tvö ár.
„Ég lærði mikið af þessu, breyttist
úr óhörðnuðum unglingi í grjót­
harðan sjóara. Þessi reynsla hefur
orðið mér ómetanleg síðar í lífinu,
þarna lærði maður að taka snöggar
ákvarðanir sem geta skilið milli lífs
og dauða. Þetta hefur átt sinn þátt í
að gera mig að þeim manni sem ég
er í dag,“ segir Steini.
Búskapur eða
rafeindavirkjun
Það liggur beint við að spyrja hvort
það hafi alltaf staðið til að hann
tæki við búskap á bænum? „Nei,“
segir hann, „alls ekki. Þau bjuggu
hér foreldrar mínir, þau Sonja Ísa­
fold Eliason og Jóhann K. Lárus­
son. Þannig stóð á að ég hafði
ákveðið að fara í nám í rennismíði
í Reykjavík og önnur systkini mín
voru þegar farin að heiman. Ég ætl­
aði svo í framhaldinu að fara í raf­
eindavirkjun. En þá lét pabbi krók
koma á móti bragði og færði mér
hundrað kindur að gjöf. Hann
vissi alveg hvað hann var að gera
með þessu. Ég glaptist og ákvað að
hefja búskap hér í stað þess að fara
í nám. En skömmu síðar skildu for­
eldrar mínir og fluttu bæði í burtu.
Ég keypti þau þá út og hef stundað
búskap hér síðan.“ Um líkt leyti tók
hann saman við Þuríði Gísladóttur
(Diddu) sem var ríflega tuttugu
árum eldri en hann. Þau bjuggu
saman í Laxárholti og hann gekk
fimm börnum hennar í föðurstað.
Danmörk og Þýskaland
Sonja og Jóhann voru hvorug af
svæðinu. „Mamma er hálf dönsk,
faðir hennar var mjólkurvélatækni­
fræðingur frá Danmörku og vann
við að setja upp gamla Mjólkur­
samlagið í Borgarnesi á sínum
tíma. Hann hafði kynnst ömmu
þegar hann vann við svipuð verk­
efni á Selfossi,“ segir Steini. „Afi
og amma fluttu svo upp í Hraundal
og þaðan kemur mamma hingað að
Laxárholti. Hraundalur var ríkis­
jörð á þessum tíma, en þá lágu
jarðir ekki á lausu. „Þetta er öðru­
vísi í dag,“ segir Steini. „Núna er
allt of margt fólk sem á jarðir og er
ekkert að nota þær.“
Pabbi hans hafði ásamt fyrri konu
sinni fest kaup á jörðinni snemma á
6. áratugnum. Þegar hann og Sonja
skildu fór hún til Krísuvíkur og bjó
síðar lengi á Patreksfirði, en býr
núna hjá syni sínum í Laxárholti.
Jóhann fór hins vegar til Þýskalands
þar sem hann giftist þarlendri konu
og þar á Steini tvær hálfsystur.
Jarðir ekki mikils virði
Þegar Steini keypti jörðina og
búið af foreldrum sínum höfðu
þau verið með refi og kýr og voru
með 47.000 lítra mjólkurkvóta.
Þetta var á níunda áratugnum og
þá voru jarðir ekki metnar mikils
í peningum. „Þessi litli mjólkur­
kvóti var heldur ekki söluvara svo
þetta var að mestu bara yfirtaka á
lánum,“ segir Steini. „Það var svo­
lítið skrýtið á þessum tíma að þótt
verðmætið væri ekki mikið voru
menn samt gjarnan búnir að leggja
allt sitt í jörðina, fóru í raun frá
þessu á núlli og áttu ekkert ævistarf
eftir puðið.“ Þurfti mikið að byggja
upp hér? „Já, hér var bara sextán
kúa fjós, íbúðarhúsið og svo eld­
gömul fjárhús sem ég reif nú fljót­
lega,“ segir Steini.
Fyrirtæki þarf
að bera sig
Aðspurður um kindurnar sem
hann hafði eignast segir Steini að
því miður hafi ekkert verið upp úr
þeim að hafa nema mikla vinnu.
Það hafi svo hvorki verið hægt að
lifa né deyja á því að eiga sextán
kýr og umræddan mjólkurkvóta „Á
tímabili velti ég fyrir mér að gef­
ast upp,“ segir hann hugsi. „Ég er
þeirrar skoðunar að ef menn þurfi
að vinna út á við með búi sínu séu
það skýr merki um að rekstur þess
gangi ekki upp. Þetta er eins og
hvert annað fyrirtæki sem verður að
borga laun og gefa af sér. En margir
bændur vinna út frá búskapnum til
að halda honum gangandi,“ segir
hann af festu.
Kaldar kveðjur
Það var sem sagt annað hvort
að duga að drepast þegar ungi
bóndinn stóð frammi fyrir örlaga­
ríkri ákvarðanatöku varðandi fram­
hald búskapar í Laxárholti. Steini
tók sig til, settist við reiknivélina og
vann heimavinnuna sína. Ætti hann
að gera þetta að alvöru fyrirtæki
og taka lán til að fjölga kúnum og
byggja nýtt fjós? Niðurstaða hans
var að láta vaða. Fyrsta skrefið var þá
að leita til Lánasjóðs landbúnaðar­
ins sem veitti hagstæðustu lánin til
bænda á þessum tíma. En það varð
sannkallaður darraðardans og hann
fór bónleiður til búðar. „Ég byrjaði
á að senda þeim teikningar sem ég
hafði látið gera af þúsund fermetra
fjósi,“ segir Steini. „En ég fékk þær
endursendar með því svari að þeir
myndu ekki taka þátt í þessu, þús­
und fermetra fjós væri bara brjál­
æði. En reiknivélin mín hafði sagt
mér annað svo ég fór sjálfur til
þeirra með gögnin. Þegar þetta var
voru þeir fluttir á Selfoss. En það
var sama hvaða leiðir ég bauð upp
á að fara í málinu, þeir vildu ekki
lána mér fyrir mjólkurframleiðslu af
þessum skala,“ segir hann. „Hefði
ég ætlað að byggja reiðhöll hefðu
svörin verið allt önnur!“
Verkefnið vænlegra
á Suðurlandi
En þetta var fjós og Lánasjóðnum
leist ekkert á að byggja það vestur
á Mýrum, Suðurlandið hefði
verið annað mál. Steini gafst ekki
upp þrátt fyrir mótlætið og hélt
uppi sterkum vörnum fyrir áætl­
anir sínar, en allt kom fyrir ekki.
„Að lokum rak bankastjórinn mig
bókstaflega á dyr og sagði að við
hefðum ekkert meira um að tala.
Ég reyndi mitt besta til að vera
kurteis þrátt fyrir þessa ófyrir­
leitnu framkomu. En sagði honum
jafnframt að þegar ég yrði búinn
að byggja fjósið og fjármálin væru
komin á sinn stað myndi hann
mæta lögfræðingi frá mér. Og með
það fór ég,“ segir Steini.
Í dag eru fjögur myndarleg
kúabú á Mýrunum. En á þessum
tíma var bara eitt annað slíkt bú þar
í burðarliðnum, það var á Lamba­
stöðum í Álftaneshreppi. „Þetta er
undir lok 10. áratugarins og ég er
með þeim allra fyrstu á landinu í
svona framkvæmd. Ég vildi ekki
gefast upp og leitaði því til Spari­
sjóðs Mýrasýslu og KB banka í
Borgarnesi,“ segir Steini. „Þar
þekktu menn mína greiðslusögu
og sýndu mér traust. Með þeirra
aðstoð byggði ég fjósið sem kostaði
um tólf milljónir á þessum tíma.“
Óvænt heimsókn
Tveimur árum seinna var fjósið
risið og Steini búinn að kaupa til­
heyrandi kvóta. Hann segir svo
frá: „Þá birtist maður frá Lána­
sjóðnum í dyrunum í Laxárholti.
Hann spurði hvort fjósið væri full­
búið og hvort það væru komnar kýr
í það. Ég játaði því og sagði honum
að allt væri komið í fullan rekstur
og við farin að framleiða um 300
þúsund lítra. Allir mínir útreikn­
ingar hefðu gengið eftir. Þá spurði
maðurinn hvað þetta hefði nú aftur
verið mikil upphæð sem ég sótti um
að fá frá þeim. Ég svaraði að það
hefðu verið um tólf milljónir. Hann
sagði þá að bragði að þær myndu
koma inn á reikninginn minn strax
eftir helgina. Annað hvort voru þeir
þarna orðnir hræddir við málsókn
eða þá að mikil viðhorfsbreyting
hafði átt sér stað. En ég þáði lánið.
Það voru mun lægri vextir á því svo
ég gat keypt enn meiri kvóta,“ segir
hann. En að standa í öllu þessu var
erfitt, ekki síst fannst honum skrif­
finnskan gríðarleg í sambandi við
fjósbygginguna sjálfa. „Einhverjir
hefðu kannski gefist upp, en við
Didda gerðum það ekki,“ segir
hann. „Ég hafði hins vegar ekki
tölu á rútunum sem komu hingað
fullar af fólki til að skoða eftir að
fjósið var komið í gang. Þær komu
víða að og sérlega af Suðurlandi.
Menn spurðu þá gjarnan hvernig
við hefðum farið að þessu!“
Lykilatriðið
Fjósið var byggt á um það bil
tveimur árum. En Steini gerði sér
grein fyrir því að framleiðslan mætti
ekki detta niður á framkvæmdatím­
anum, hann yrði að hafa tekjur á
meðan. Þetta reyndist lykilatriði.
Hann stækkaði gamla fjósið með
því að byggja það inn í hlöðuna og
var búinn að kaupa óhemju mikið
af kvígum. Hann var því fljótt kom­
inn með um 45 kýr inn í gamla
fjósið og setti rörmjaltakerfi í það.
Þessu var lokið áður en byrjað var
að byggja nýja fjósið. „Ég vildi vera
tilbúinn með framleiðsluna,“ segir
hann. „Það er alltaf hættulegast
við að fjárfesta ef langur tími líður
þangað til fjárfestingin fer að gefa
af sér. En ef hægt er að vera með
framleiðsluna í gangi meðan maður
er að þessu hjálpar það mikið. Auk
þess keyptum við líka kvóta á fullu
og náðum að framleiða um 250
þúsund lítra í þessu gamla fjósi. Þá
fékk maður tekjur án þess að mikil
fjárfesting væri þar að baki. En
þetta var vissulega gríðarleg vinna,“
segir hann brosandi.
Kýrnar númer eitt
Rekstraráætlun nýja fjóssins gerði
ráð fyrir um sextíu kúm og mjalta­
gryfju. Á sumardaginn fyrsta árið
2001 var svo allt flutt yfir. „Þá
áttum við fullt af kvígum sem voru
að fara að bera. Svo allt var í raun
í fullum gangi. Ég tel það lán að
hafa náð að gera þetta eins rétt og
hægt var. En það er ekki algengt að
rekstur sé í bullandi uppbyggingu
meðan á framkvæmdum stendur,
Hundrað kindur og örlögin
Rætt við Unnstein Smára Jóhannsson bónda í Laxárholti á Mýrum
Unnsteinn Smári Jóhannsson.
Hugað að kúnum.
Skammdegisfegurð í grennd við Laxárholt.