Skessuhorn - 20.12.2022, Page 89

ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 2022 89
Vísnahorn
Þorsteinn Guðmundsson fæddist 31. maí
1901 og voru foreldrar hans Guðmundur
Auðunsson og Guðbjörg Aradóttir. Hann var
uppalinn hjá foreldrum sínum við almenn
sveitastörf sem hugsanlega þættu ekki í full­
komnu sambandi við hugmyndir uppeldis­
fræðinga nútímans varðandi hverjar kröfur
eru gerðar til barna og hvað börn eru lengi
börn. Tilviljanir réðu því að Þorsteinn fór
fyrst á Alþýðuskólann á Núpi og síðar á
Bændaskólann á Hvanneyri og lauk námi
þaðan vorið 1923. Á Núpi kynntist Þor­
steinn verðandi konu sinni Þórunni Vigfús­
dóttur frá Tungu í Valþjófsdal og gengu þau
í hjónaband vorið 1929. Stofnuðu fyrst heim­
ili á Akranesi þar sem Þorsteinn stundaði sjó
og síðar smíðar um tíma. Vorið 1930 kaupa
þau ungu hjónin síðan Skálpastaði af föður
Þorsteins og hefja búskap þar í byrjun krepp­
unnar, sem þau fengu sannarlega sinn skerf af,
ásamt ýmsum erfiðleikum sem af henni hlut­
ust beint og óbeint.
En svo vikið sé að vísnagerð Þorsteins munu
eftirfarandi vísur um Stjarna vera með því
fyrra sem náði einhverju flugi frá hans hendi:
Fyrst og seinast finn ég það
í ferð á nótt og degi.
Best er að muna stund og stað
stuðlamál og vegi.
Vekur styrk og veitir frið,
vonir rætast mínar,
gegnum taum að tala við
tilfinningar þínar.
Eintóm snilld á alla lund,
en hvað væri gaman
ef að við mættum yndisstund
eiga marga saman.
Vel ég finn mér væri það
veigamestur auður
ef þú gætir gert mig að
góðum manni Rauður.
Um annan reiðhest sinn yrkir Þorsteinn:
Átti ég hann að einkavin.
Í hans sanni og dyggðum
aldrei fann ég yfirskin
eins og í mannabyggðum.
Þorsteinn hafði snemma mikið yndi af veiði­
skap og sérstaklega stangveiði í Grímsá. Eitt
haustið er hann kom aflalaus úr sinni síðustu
veiðiferð það sumarið, sem og hafði orðið
raunin með þá fyrstu, varð honum að orði:
Mundi ekki mér og þér
möttull sami skorinn?
Hinsta gangan okkar er
eins og fyrstu sporin.
Og við annað tækifæri:
Mig sem vantaði mat á disk
-mikil var sú eyða-.
Engan hitti ég feigan fisk,
fór ég þó að veiða.
Þorsteinn var hraustmenni á yngri árum eins
og algengt var í föðurætt hans og harðdug­
legur maður til verka eins og merki sjást um
víða á jörðinni. Um byggingu nýs íbúðarhúss
á jörðinni má ætla að hér sé kveðið:
Ég byggði mér hús eins og bænda er siður
og bjó um af mikilli spekt.
Hafði þröskuldinn upp en þakið niður,
-þá var ég arkitekt.-
Og um sitt ævistarf segir Þorsteinn:
Eg er bóndi og ekki skorti
önn með striti.
Ég er skáld sem aldrei orti
orð af viti.
Skoðunum sínum á skáldskap lýsir hann hins­
vegar með þessum orðum:
Bestu skáldin buðu mér
það besta er þau sungu
en besta ljóðið aldrei er
ort á nokkra tungu.
Og eitthvað hefur hann greinilega verið
búinn að læra af lífinu þegar hann kvað:
Lífið kennir manni mest
að meta kasta og safna
en öllum getur yfirsést
í að velja og hafna.
Að gengnum nágranna sínum til fjölda ára,
Magnúsi í Arnþórsholti, yrkir Þorsteinn
kvæði eða rímu sem aðeins verður birt brot
úr hér:
Gengins bónda minnast má.
Margt var þar að heyra og sjá
sem að ætti að segja frá
svo það ekki falli í dá.
Ferskt er margt frá fyrri öld
þó fyrnist það sem skeði í kvöld
man ég granna, hraustan höld,
hinstu kneifa sláttugjöld.
Löngum hafði í ströngu strítt,
storma hreppt og veður blítt.
Mér fannst hann hefði í mig ýtt
að ævistarfið væri þýtt.
—
Heyra mátti hófaskell,
hljóðið endurtóku fell,
gatan var hið glæra svell,
glampi á sveittan jóinn féll.
Heimaræktað hrossakyn
höfuðkosti gaf í skyn.
Hafði yndi af hófadyn
hestinn átti sér að vin.
Færi tryppi á tölti sprett,
tæki fætur hátt og létt
og gatan væri grundin slétt,
gátan leyst og dæmið rétt.
Þórunn var einnig prýðilega ljóðelsk kona og
skáldhneigð og eftir hana er kvæðið Eldur:
Það titrar í glæðunum bláleitur bjarmi
blundar í öskunni neistinn sem dó.
Eldhjartans draumur, ástir og varmi
við eilífðardjúpin brosir í ró.
Deyjandi eldur í aftansins friði
eilífra minninga bergir þú skál.
Þinn gullaldarbjarmi er genginn að viði
og geislarnir leika við titrandi sál.
Þú varst mikill og sterkur, þú áttir þér ævi,
eldrúnir letraðar stolta og fríða.
Þín skapgerð var aldrei við almúgans hæfi,
þú elskaðir, lifðir og naust þess að stríða.
Svo hljótt er og kyrrt yfir grafreit hins gleymda
að geislarnir titra og þora ekki að anda.
Ó! Dauði þú valdhafi lífsneistans leynda
lít þú í náð yfir auðninnar sanda.
Svo sem eðlilegt má telja smitaðist hag­
mælskan til sona þeirra hjóna og rétt að komi
hér sín eftir hvorn þeirra Guðmundar og Þor­
steins. Guðmundur Þorsteinsson kvað eftir
heimsókn dýralæknis:
Oss þó gangi margt í mót
mun ég lítið sorgum flíka.
Gunnar mætti með sitt dót,
málið dautt - og kýrin líka.
Kirkjubygging var tekin í notkun og þótti
sumum sem guðshúsið væri nokkuð „við
vöxt” eins og sagt var um barnaföt í gamla
daga, enda orti Þorsteinn Þorsteinsson:
Hátt er risinn helgistaður.
Húsið nýtt - og fyrirtak.
Skelfing verður guð nú glaður
að geta komist undir þak.
Það er nú svo með skrokkinn á okkur að hann
endist misvel eins og gengur en væntanlega
við mismikla ánægju „skrokkhaldara“. Eitt­
hvað hefur Þorsteinn verið farinn að finna
fyrir ellinni þegar hann kvað:
Drottinn skapti mig til manns
úr mold og leir og ryki.
Var það ekki á ábyrgð hans
að ekki smíðin sviki?
Sú tilhneiging að vilja gjarnan eiga fyrir næstu
máltíð eða kannske ríflega það hefur lengi
fylgt mannkyninu þó hún sé vissulega mis­
sterk eða misáberandi hjá einstaklingunum.
Um einhvern ágætan mann sem hafði lag á
að láta bera svolítið á þessari þörf sinni sagði
Þorsteinn:
Auraglingur grálegt er,
gert með ringum sóma.
Ást á pyngju iðar þér
út í fingurgóma.
Ekki veit ég um hvern hann yrkir eftirfarandi
vísur og ef út í það er farið veit ég raunar ekki
heldur hvort þessar vísur eru samstæðar en
allavega gætu þær verið það:
Héðan í frá ég ekki efa
eftir nokkra kynningu
að þér er sælla að þiggja en gefa.
Það ég geymi í minningu
Margan durginn leiðan leit ég
lífs um göngustig
en jafnt í allra ógúnst veit ég
engan nema þig.
Sömuleiðis vissi hann fullvel að sjaldan vinn­
ast endanlegir sigrar í lífinu og þegar einu
takmarki er náð fara menn óðara að stefna á
annað:
Ef á fjallið upp ég ræð
er sú reynsla fengin
að alltaf kemur önnur hæð
eftir að þessi er gengin.
Enda virðist þetta óhrekjanlegur sannleikur:
Lauf af björkum falla fer,
feigðarspárnar kalla,
sóknargjaldið síðast er
sama fyrir alla.
Samanber manninn á bleika hestinum sem
nær okkur öllum að lokum:
Á hverfulleikans hálum stig
heimur sveik að vonum.
Einn á bleikum eltir mig,
- ekki skeikar honum.
Það er ekki svo þægilegt að raða vísum Þor­
steins í aldursröð en bendir margt til að hann
hafi ort meira seinni ár sín þegar færðist meiri
ró yfir. Allavega mun þessi vera um hvolp og
frá seinni árum hans:
Uggi er utan við glugga.
Agnarlítið að gagni.
Ljótur á litinn og vitið
er lítið - en samt er hann skrítinn.
Í raun virðist ekki mikið til af gamansömum
vísum eftir Þorstein en eigum við samt ekki
að enda á einni síðan farið var að auglýsa
kossekta varalit:
Brjóstafögur baugagná
blessar vonir mínar.
Bundið slitlag ber hún á
báðar varir sínar.
Með þökk fyrir lesturinn,
Dagbjartur Dagbjartsson
Hrísum, 320 Reykholt.
S 435 1189 og 849 2715
dd@simnet.is
Af vísnagerð Þorsteins
Guðmundssonar frá Skálpastöðum
Þorsteinn og Þórunn á Skálpastöðum.