Saga - 2020, Blaðsíða 21

ára námsdvöl í Þýskalandi, Vestur-Þýskalandi réttara sagt. Það var
ógleymanlegt að fylgjast með því í sjónvarpi þegar Berlínarmúrinn
var rifinn niður og Austur-Þjóðverjar fögnuðu frelsinu. Þvílíkir
tímar! Og ég var ekki einn um slíkar hugsanir.
Rás atburða á alþjóðavettvangi á árinu 1990 hefur verið hröð engu
síður en árið á undan og þarf engum að blandast hugur um, að við höf-
um lifað sögulega tíma. Sú heimsmynd, sem flestir núlifandi menn í
okkar hluta veraldar hafa búið við alla sína tíð og hefur mótað viðhorf
manna og pólitískt mynstur, sennilega í ríkari mæli en við höfum gert
okkur grein fyrir, er að hrynja.
Þetta skrifaði Ögmundur Jónasson formaður BSRB, síðar alþingismaður og
ráðherra, í árslok 1990.5
Um svipað leyti vakti bandaríski fræðimaðurinn Francis Fukuyama
athygli fyrir orð sín um „endalok sögunnar“. Fasismi og kommúnismi hafa
beðið ósigur, sagði Fukuyama, vestrænt lýðræði og markaðsbúskapur geta
hrósað sigri, pólitísk hugmyndaátök tuttugustu aldar hafa verið til lykta
leidd, fyrir fullt og allt.6
En svo var ekki. Nú hafa ummæli Fukuyama holan hljóm, á tímum
þegar popúlískir þjóðernisflokkar láta æ meir til sín taka í Evrópu og
leiðtogar sumra þeirra þjóða sem brutust undan oki kommúnismans í
Austur-Evrópu grafa leynt og ljóst undan lýðræði og mannréttindum í lönd-
um sínum. Nær daglega lesum við fréttir og fréttaskýringar um að lýðræði
eigi í vök að verjast og öfgasjónarmið hafi byr í seglin. Og ekki bara í
Evrópu. Forseti Bandaríkjanna talar opinskátt um að óvíst sé að hann muni
viðurkenna úrslit forsetakosninganna þar í landi í nóvember 2020. Það var
ekki að ósekju sem fyrrverandi utanríkisráðherra Bandaríkjanna, Madeleine
Albright, fann hjá sér hvöt fyrir fáeinum árum til að skrifa bók og vara við
þeirri ógn sem lýðræði geti stafað af fasisma, austanhafs og vestan.7
Rússland, undir stjórn Vladímírs Pútín, getur vart talist lýðræðisríki og
engan bilbug er að finna á kommúnistastjórninni í Kína þar sem lygilegur
hagvöxtur undanfarna áratugi hefur ekki veikt valdhafa nema síður sé. Við
höfum ekki orðið vitni að „endalokum sögunnar“ í neinum skilningi. Enda
heldur sagan alltaf áfram, sama á hverju gengur, svo lengi sem mannkynið
lifir hér á jörð. Þegar við pökkum niður í ferðatöskur á sólríkum sumardegi
er hætta á að við gleymum regnfötunum. En það mun rigna!
hvað eru sögulegir tímar? 19
5 Ögmundur Jónasson, „Ár uppgjörs og endurmats,“ Morgunblaðið 30. desember
1990, 40–41, tilv. 40.
6 Francis Fukuyama, The End of History and the Last Man (New york: Simon &
Schuster, 1992).
7 Madeleine Albright, Fascism: A Warning (London: HarperCollins Publishers,
2018).