Saga - 2020, Blaðsíða 176

fræðasamfélagsins að vitna í Landnámabók eins og trausta heimild og er
nokkur umvöndunartónn í þeim upptalningum. Hann er í raun að harma að
almenningur hefur hunsað kennivald fræðimanna. Hann rekur dæmi í fyrri
grein sinni sem sýna af hverju það er ekki hægt að taka Landnámabók alvar-
lega sem heimild um einstök atriði hins eiginlega landnáms en hann er þó
ekki á sömu línu og Sveinbjörn sem telur að Landnámabók sé einfaldlega
fals. Helga finnst greinilega að Landnámabók hafi eitthvert gildi fyrir þekk-
ingu okkar á landnáminu — hann telur til dæmis varla ástæðu til að efast um
Auði djúpúðgu (339) þó að á öðrum stað vari hann við því að frásagnir
Landnámu og Laxdælu um hana séu ekki bara ósamhljóða heldur „erfiðar
viðfangs og varasamar“ (208). Skilaboðin eru þau að það sé aðeins á færi
sérfræðinga að lesa þennan erfiða texta og skera úr um hvað sé nothæft úr
honum og hvað ekki.
Landnámabók hefur ennþá þann slagkraft í íslensku samfélagi að fólk
kærir sig kollótt um svona útilokandi kennivald. Það er bitlaust og maður
getur skilið að þeir sem vilja beita því séu í öngum sínum yfir því. Ólína
Kjerúlf Þorvarðardóttir er hressilegur fulltrúi þeirra sem láta sig engu varða
allt fræðastaglið og leyfa sér bara að njóta sagnanna eins og þær eru. Það er
auðvitað langskemmtilegast. Hún gengur á fjöll til að geta haft skoðun á því
hvaða fjörð Hrafna-Flóki gæti hafa horft ofan í þegar hann sá ísana sem
landið er kennt við. Það má vissulega þrasa um það hvað það sannar að
kannski sé hægt að finna eitthvert fjall þaðan sem sést (eða sést ekki) ofan í
einhvern fjörð þar sem mögulega gæti hafa verið hafís á vissum tímapunkti.
En það finnst mér ekki vera málið. Sagan er góð og það gerir hana ennþá
betri að það er hægt að setja sig í spor þeirra sem sögðu hana í öndverðu.
Við getum skilið hvað þau voru að hugsa og við getum séð landið og stað -
ina sem sögurnar lýsa með sömu augum. Það er bara alveg magnað.
Bókin Landnám Íslands sýnir vel hvernig fræðasamfélagið hefur lent í
öngstræti með sagnaarfinn um landnámið. Málið hafnaði ofan í einhverjum
pósitivískum pytti þar sem allt er mælt út frá þröngri skilgreiningu á sann-
leikanum. Auður Ingvarsdóttir á sérstakar þakkir skildar fyrir að benda á
nýju fötin keisarans í þessu máli. Við getum sáralítið sagt um Frum-Land -
námu og full ástæða er til að efast um sjálfa hugmyndina um það ritverk.
Við gætum kannski varið tíma okkar betur í að lesa þá Landnámabók sem
þó er til, í tveimur heilum gerðum, ansi hreint mergjuðum. Torfi Tulinius
vísar á rétta leið þegar hann leggur til að við ættum að lesa þessa texta í
samhengi við höfðingjamenningu þrettándu aldar, tímans sem skóp þá
Landnámabók sem við getum lesið. Það sem er forgefins við síðustu fimm -
tíu ár — svo ég vitni í titil Helga Þorlákssonar sem meinti annað — er að
fræðimenn hafa ekki nýtt þau til að lesa Landnámabók sem heimild um það
sem stendur í henni, fólkið sem skrifaði hana og hún var skrifuð fyrir.
Orri Vésteinsson
ritdómar174