Saga - 2020, Blaðsíða 138

Gísli taldi að lág giftingartíðni væri ekki aðeins afleiðing fátæktar
heldur meðvitaðrar stefnu landeigenda og hreppstjóra til að halda
aftur af giftingum fátækra.
Ritgerð Gísla var öðrum þræði sett til höfuðs kenningu Richards
F. Tomasson um að Norðurlandabúar hafi verið óvenjufrjálslyndir í
kynferðismálum allt frá miðöldum til samtímans.4 Tomasson notaði
hátt hlutfall óskilgetinna barna á Norðurlöndum á síðari hluta nítj-
ándu aldar og þó sérstaklega á tuttugustu öld sem aðalröksemd
fyrir kenningu sinni. Ísland trónaði þar á toppnum með langhæsta
tíðni óskilgetinna barna. Tomasson tók einnig dæmi úr fornsögun -
um til að sýna fram á að þessir lifnaðarhættir væru ævaforn þáttur
í íslenskri bændamenningu. Gísli Gunnarsson hafnaði kenningu
Tomassons, taldi hann vera á villigötum og gefa ranga mynd af
opin berum reglum og viðhorfum til kynlífs, hjónabands og barn-
eigna. Til dæmis mistúlki Tomasson manntalið 1703 með því að
álykta að lágt giftingarhlutfall kvenna megi skýra með frjálslyndi í
kynferðismálum. Gísli andmælti þeirri túlkun að mikil óskilgetni
stafaði af frjálslyndi í ástamálum heldur væri hún þvert á móti vís-
bending um kúgun fátæks fólks, sérstaklega fátækra kvenna. Máli
sínu til stuðnings benti hann á að hertar takmarkanir á giftingum
fátækra á nítjándu öld hefðu leitt til aukinnar óskilgetni. Ísland hefði
ekki verið ósvipað mörgum Evrópulöndum á nítjándu öld og það
hafi ekki verið fyrr en eftir 1930 að Íslendingar fóru að skera sig úr
öðrum Norðurlandabúum með afar tíða óskilgetni. Ástæður hennar
hefðu hins vegar ekkert með gamla Ísland að gera.
Annað lýðfræðilegt sérkenni Íslendinga sem hafði lengi valdið
fræðimönnum heilabrotum vakti áhuga Gísla Gunnarssonar. Í ritinu
The Sex Ratio, the Infant Mortality and the Adjoining Societal Response
veltir hann fyrir sér spurningunni: Hvernig stendur á því að konur
voru svo miklu fleiri en karlar á síðari öldum og sérstaklega á átjándu
öldinni?5 Árið 1703 voru til dæmis aðeins 832 karlar á móti hverjum
1000 konum og fór þessi munur ekki að minnka fyrr en komið var
fram á tuttugustu öld. Þetta óvenjulága kynjahlutfall markaði Ís -
guðmundur jónsson136
4 Richard F. Tomasson, „Premarital Sexual Permissiveness and Illegitimacy in the
Nordic Countries,“ Comparative Studies in Society and History 18, nr. 2 (1976): 252–
270.
5 Gísli Gunnarsson, The Sex Ratio, the Infant Mortality and the Adjoining Societal
Response in Pre-Transitional Iceland, Meddelande från Ekonomisk-historiska
Institutionen 32 (Lundur: Ekonomisk-historiska institutionen, 1983).