Læknaneminn - 01.04.1999, Page 40

Danmörku á árinu 1994, sést að meðal lifun karla eft-
ir upphaf sjúkdómseinkenna er 28 ár (miðað við 40 ár
hjá þýðinu) og meðal lifun kvenna 33 ár (miðað við
46 ár hjá þýðinu). Meðal lifun karla frá greiningu var
hins vegar 22 ár og kvenna 28 ár (23).
Kurtzke matsskalar eru notaðar lil þess að meta al-
varleika fötlunar af völdum sjúkdómsins. Skalarnir
meta brottfallseinkenni frá ýmsum kerfum, t.d.
hreyfifærni, slingur, skynbrottfall, blöðru- og enda-
þarmsstarfsemi, sjón og vitrænt ástand sjúklinga. Oft-
ast er EDSS (Expanded Disability Status Scale) skal-
inn notaður, en hann metur einnig hreyfifærni. Mæli-
kvarðarnir eru grófir og endurspegla ekki smávægi-
legar breytingar á ástandi sjúklingsins. Þeir eru því
gagnlegir við rannsóknir á stórum hópum, en ekki
nauðsynlega við mat á einstaklingum (24). Auk
EDSS skalans er oft gagnlegt að meta sérstaklega
göngugetu og fínhreyfingar handa til þess að fá betri
heildarmynd af sjúkdómsástandinu.
MEÐFERÐ VIÐ MS
Beta Interferon
Bela interferon er lyf sem notað er við MS til þess
að fækka köstum og er gefið undir húð. Lyfið var
fyrst prófað við MS 1982, þá sprautað inn í mænu-
holsgöng. Þá var sýnt fram á fækkun kasta hjá með-
ferðarhópnum, en ekki var unnt að beita slíkri með-
ferð til langs tíma. Á árinu 1993 voru birtar niður-
stöður rannsókna þar sem lyfinu var sprautað undir
luið. í Ijós kom að köstum fækkaði í meðferðarhópn-
um miðað við lyfleysu. Flatarmál bólgusvæða á seg-
ulsneiðmyndum af heila var einnig minna hjá með-
ferðarhópnum. Önnur rannsókn sýndi fram á 75%
lengingu á þeim tíma er það tók sjúklinga að versna
að meðaltali um 1 stig á EDSS, þ.e. frá 3,1 ári fyrir
lyfleysuhópinn í 5,4 ár í meðferðarhópnum (25).
Til eru tvær gerðir beta interferons, þ.e. la (Rebif®
og Avonex®) og lb (Betaseron®). Þau skiljast út í
þvagi og þéttni þeirra í sermi er mjög lág. Helstu
aukaverkanir lyfjanna er tímabundin bólgusvörun
undir húð á stungustað, verkir, ofnæmi og ósértæk
viðbrögð á stungustað, oftast innan 7 daga frá gjöf.
Flensulík einkenni geta líka komið fram og nægir að
taka paracetamol eða bólgueyðandi gigtarlyf við
þeim. Geðrænar truflanir svo sem þunglyndi, kvíði,
tilfinningalegt ójafnvægi, rugl eða sjálfsvígshugsanir
eru mun sjaldgæfari aukaverkanir (25).
Verkunarmáti beta interferons í MS er ekki þekklur
en hugsanlega hamlar lyfið því að ónæmiskerfið fari
í gang, minnkar hugsanlega einnig kraft bólgufrumu-
árásar og hraðar aftengingu bólgusvörunar. Sýnt hef-
ur verið fram á marktæka hækkun á fjölda hvítra
blóðkorna (HBK) í mænuvökva rétt fyrir köstin í
ómeðhöndluðum MS sjúklingum og að fjöldi HBK
minnkar við gjöf beta interferons. Á sama tíma fækk-
ar köstum, hægir á fötlun og nýjum MS skellum
fækkar á segulsneiðmyndum af heila (26). Frumum
sem framleiða interleukin 10, sem hefur ónæmiskerf-
isaftengingaráhrif og meðal annars draga úr fram-
leiðslu á gamma interferon, fjölgar við gjöf beta
interferons (27,28). Einnig eykst CD95 virkni við
beta interferon gjöf sem getur haft áhrif á T-frumur
með tilhneigingu til sjálfseyðileggingar (auto-
aggressive).
Lyfjameðferð er ráðlögð sjúklingum með bakslags-
hjöðnunarsjúkdóm, tíð köst og litla eða enga fötlun.
Hluti sjúklinga myndar mótefni gegn lyfinu og kross-
mótefni eru á milli beta interferons la og lb (25, 29).
Önnur lyfjameðferð
Háskammta sterameðferð er stundum beitt til þess
að stytta köstin og draga úr alvarleika þeirra. Með-
ferðin bætir ekki langtímahorfur (30).
Reynt er að draga úr stjarfa og stjarfakrömpum
með lyfjum eins og baclofen og tizanidine auk þess
sem sjúkraþjálfun er oft gagnleg. I völdum tilvikum
má nota botulinum toxin vöðvainnspýtingar og jafn-
vel gifsmeðferð þar á eftir, til að draga úr sjálfráðri
virkni vöðva (7,31).
Endurhæfing sjúklinga með MS sjúkdóm
Almenna endurhæfingu geta þeir sjúklingar sem
eru ekki versnandi séð um sjálfir. Við köst er oft beitt
tímabundinni sjúkraþjálfun og markmiðið er að við-
komandi nái aftur sömu færni og var til staðar fyrir
kastið. Hafi hreyfifærni minnkað, þarf að meta sjúk-
linginn m.t.t. þess hvort þörf er á stuðningstækjum
eins og t.d. göngugrind eða hjólastól. Meðferð á stjar-
fa í neðri útlimum getur verið varasöm því að sumir
sjúklingar geta haldið göngufærni lengur ef stjarfi er
til staðar (31).
Ef þreyta og slappleiki er vandamál er ráðlögð
hvíld, t.d. að minnka vinnuáíag. Mikilvægt er að við-
komandi reyni að forðast mikið líkamlegt og andlegt
álag, því að það getur framkallað nýtt kast. Oft er þörf
á stuðningi eða samtalsmeðferð því depurð er algeng
svo og önnur geðræn og félagsleg vandamál (30).
Hér á eftir verða kynnt 3 sjúkratilfelli þar sem MS
sjúkdómurinn kemur fram á mismunandi vegu.
36
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1999, 52. árg.