Náttúrufræðingurinn - 2023, Qupperneq 23

blöndun þeirra og Homo sapiens. Erfða-
fræðilegar rannsóknir á mannabeinum
hafa grafið undan þeirri kynþáttahyggju
sem kenningar um svokallaða langhöfða
(germanskar þjóðir t.d.) og stutthöfða
(Sama o.fl.) festu í sessi um miðja síð-
ustu öld. Erfðaefnið leiddi í ljós mun
flóknara landslag og trúverðugri sögu.
EINN AF OKKUR
Svante Pääbo (f. 1955), sænskur sér-
fræðingur á sviði líffræðilegrar mann-
fræði sem nýlega hlaut Nóbelsverð-
launin í læknisfræði, leiddi í ljós árið
2010 að Neanderdalsmenn og nútíma-
menn höfðu eignast sameiginlega af-
komendur og að erfðamörk þeirra
fyrrnefndu leyndust í öllu núlifandi
fólki. Pääbo tókst að einangra erfðaefni
úr forsögulegum beinum Neanderdals-
manna og endurgera erfðamengi þeirra.
Neanderdalsmaðurinn reyndist vera
einn af okkur, hluti af okkur.11
Með rannsóknum á vegum Íslenskrar
erfðagreiningar og samstarfsfólks í Ár-
ósum og Leipzig var lögð hönd á plóg
með nýstárlegri greiningaraðferð sem
ekki var bundin við þau örfáu lífsýni úr
Neanderdalsfólki sem áður hafði verið
stuðst við. Þessar rannsóknir sýndu
meðal annars fram á að Íslendingar bera
ekki allir sömu erfðabútana frá Neand-
erdalsmönnum.12 Erfðabútar í núlifandi
Íslendingum vörpuðu ljósi á um helm-
ing erfðamengis Neanderdalsmanna.
HVERNIG VORU ÞAU Á LITINN?
Kynþáttahyggja staðnæmist gjarna við
litaraft. Hvernig voru Neanderdals-
menn annars á litinn? Það er ekki auð-
velt að svara því. Listamenn sem hafa
gert styttur og myndir af Neanderdals-
fólki hafa ímyndað sér fjölbreyttan hóp
– dökkhærða, ljóshærða, rauðhærða og
freknótta. Hugmyndir erfðafræðinga
eru líklega jafn fjölbreytilegar. Einn
þeirra sem hafa kannað málið, John
Hawks við Madisonháskóla, segir það
flókið.13
Vandinn er meðal annars sá að bæði
listafólk og fræðimenn hafa haft til-
hneigingu til að líta á Neanderdals-
fólk með nútímalegum evrópskum
gleraugum. Hawks segir sérkennilegt
að margir mannfræðingar hafi verið
uppteknir af því hvort vegfarendur í
stórborgum samtímans myndu taka
eftir Neanderdalsfólki klæddu nú-
tímafatnaði ef það birtist allt í einu í
strætisvögnum og neðanjarðarlestum.
Á Neanderdalssafninu í Mettmann,
skammt frá hinum fræga Neanderdal
(og borginni Düsseldorf sem margir
lesendur kannast sennilega betur við),
er haganlega gerð vaxmynd, „Stein-
aldar Clooney,“ sem sýnir myndarlegan
og snyrtilegan Neanderdalsmann.14
Hann horfir forvitinn yfir sviðið, en er
ekki með snjallsíma í höndunum heldur
steináhald, skurðhníf að hætti steina-
ldarmanna. Gott ef hann er ekki í kór-
ónajakkafötum sem fræg urðu á Íslandi,
fyrst með sjónvarpsauglýsingum á sjö-
unda áratugnum og síðar með ljóðabók
Einars Más Guðmundsonar, Er nokkur í
Kórónafötum hér inni?15
Undanfarin ár hafa landamærin milli
okkar og Neanderdalsfólksins máðst
út ein af öðrum. Um leið hefur mynd
þeirra breyst. Það er kaldhæðnislegt að
á sama tíma og við höfum tekið Neand-
erdalsfólkið í sátt – skipað þeim í okkar
hóp, nánast umyrðalaust – höldum við
mörg hver ennþá fast í hugmyndir sem
mismuna mannfólki (Homo sapiens)
eftir uppruna og hörundslit.
4. mynd. Gíbraltar. Corhams-hellir, þar sem Neanderdalsmenn höfðust
við, er í höfðanum lengst til hægri. Ljósm.: Gísli Pálsson.
111