Milli mála - 2023, Blaðsíða 37

MILLI MÁLA
Milli mála 15/2/2023 37
Bier ,bjór‘ (redensarten-index). Etwas ist nicht das Gelbe von Ei (bókstaf-
lega „vera ekki eggjarauðan“) ‚ekki besti kosturinn‘. Í orðasambandinu
er vísað til þess að eggjarauðan sé betri hluti eggsins (Röhrich 1982).
Jemandem reinen/klaren Wein einschenken (bókstaflega „gefa einhverj-
um tært vín“) ‚segja sannleikann, koma heiðarlega fram‘. Orðtakið er
frá miðöldum og til í bókmenntatextum (Röhrich 1982, 1133).
Væntanlega er upphafið frá þeim tíma þegar óheiðarlegir vertar gripu
stundum til þess ráðs að þynna vín með vatni eða ediki, en þeir
heiðarlegu ekki.
An (bei) jemandem ist Hopfen und Malz verloren (merkir bókstaflega
„hjá einhverjum er humall og malt glatað“) ‚eitthvað er árangurs-
laust, vonlaust‘ má rekja til þess þegar verið var að brugga bjór. Í
heimildum frá 9. öld eru humall og malt nefnd sem meginefni við
bjórgerð. Hún gat þó oft verið erfið og ekki gefið að vel tækist til við
að brugga bjórinn. Þá gerðist það að Hopfen ‚humall‘ og Malz ‚malt‘
fóru í súginn. (Röhrich 1982).
Seinen Senf dazu geben (orðrétt „bæta sínu sinnepi við“) ‚skipta sér
af einhverju óumbeðinn‘. Á 17. öld voru krydd fátíð og sinnepið mjög
dýrt. Orðasambandið vísar til þess að sumir kokkar/vertar tóku upp
á því að bera fram sinnep með mat til að selja hann á hærra verði, en
það passaði ekki með matnum og smakkaðist hann því illa.
Fasta orðasambandið mit ihm/ihr ist nicht gut Kirschen essen merkir
eiginlega ‚það er ekki gott að borða kirsuber með einhverjum‘ vísar
til þess að persóna sé erfið í umgengni. Kirsuber voru fátíð og dýr á
miðöldum og ekki á allra færi að nálgast þau. Óboðnum gestum sem
komu í garða þeirra sem þau áttu var vísað burt, steinunum/kjörn-
unum gjarnan hent í þá, því menn vildu ekki deila kirsuberjunum
með þeim óboðnu (Röhrich 1982).
Á tilurð alles in Butter („allt í smjöri“) ‚allt í góðu lagi‘ eru mis-
munandi skýringar. Röhrich telur að orðasambandið megi rekja til
þess tíma þegar smjör kom í stað ódýrrar fitu (182). Aðrir skýra
rætur þess til þess hvernig dýr glös voru flutt á kerru frá Ítalíu til
Þýskalands en oft brotnaði varan, og því var gripið til þess ráðs að
flytja brothætta vöru í fljótandi smjöri sem harðnaði og varði vöruna
meðan á flutningi stóð.
Etwas wie Sauerbier/saueres Bier anbieten ‚reyna að koma einhverju
út, reyna að losa sig við eitthvað‘. Orðasambandið vísar til þess hversu
ERLA ERLENDSDÓTTIR OG ODDNÝ G. SVERRISDÓTTIR