Milli mála - 2023, Blaðsíða 52

MILLI MÁLA
52 Milli mála 15/2/2023
Það að hafa málið sem einfaldast svo flestir geti tileinkað sér það
er skiljanlegt markmið hjá höfundum planmálanna, sem vilja hafa
áhrif á mannlegt samfélag með því að bæta alþjóðasamskipti, en það
er auðvitað ekki markmið allra. John R. R. Tolkien samdi fjölmörg
tungumál fyrir hina ólíku þjóðflokka sem byggja skáldsagnaheiminn
Miðgarð en þau mál sem hann þróaði mest voru álfamálin quenya
sem er einingamál, og sindarin sem svipar meira til samrunamála.
Höfundurinn sótti innblástur í þau mannlegu mál sem heilluðu
hann mest, þ.m.t. velsku, fornensku og finnsku.
Markmið Tolkiens var því fyrst og fremst fagurfræðilegt og tengt
áhuga höfundarins á tungumálum en ekki alþjóðasamskiptum. Þetta
markmið eiga fleiri höfundar sameiginlegt sem hafa samið tungumál
fyrir bókmenntaverk eða fyrir kvikmyndir og sjónvarpsþætti. Sem
dæmi má nefna að fyrir hina vinsælu sjónvarpsþætti um Krúnuleikana
(e. Game of Thrones) var tungumálahöfundurinn David J. Peterson
fenginn til að þróa tungumál fyrir þjóðflokka Vesturáss, þ.m.t. va-
lyrísku málin sem eru innblásin af latínu og grísku og hirðingja-
málið dothraki en uppbyggingu þess sótti höfundurinn í rússnesku
og mongólsku (Faber 2022).
Það er því ljóst að einfaldleiki er ekki alltaf meginmarkmið
tungumálahöfunda en fyrir suma er það andstæðan sem heillar.
Tungumálið klingon var samið fyrir samnefndan geimverukynþátt í
Star Trek heiminum. Höfundurinn lýsti málinu í frumriti um það
árið 1985 (Okrand 1992) en hann lagði sig fram við að velja sjaldgæfa
málgerðareiginleika fyrir tungumálið til að gera það sérstaklega
flókið og erfitt að læra, enda átti málið að vera geimverumál og eins
fjarlægt mannlegu máli og hann gat hugsað sér. Sem dæmi má nefna
að grundvallarorðaröð í klingon er ASF (andlag – sögn – frumlag) en
það er afar sjaldgæf grundvallarorðaröð í tungumálum heims, þótt
hún sé vissulega möguleg (Dryer 2013). Í þessu samhengi má einnig
nefna loglan, sem var samið til að kanna þolmörk formgerðar í nátt-
úrumálum en það mál átti að vera eins ólíkt þeim og hægt er (Adams
2011: 11).
Þótt tilbúið tungumál sé gert eins flókið og hægt er, og form-
gerðirnar sem koma fyrir í því séu eins sjaldgæfar og mögulegt er, þá
er nánast ómögulegt að semja tungumál sem hefur formgerðir sem
fyrirfinnast ekki í náttúrumálum. Það eru alls konar hömlur á því
ES ÞAK G ÐASPRAÐA?
10.33112/millimala.15.2.3