Mímir - 01.07.1987, Blaðsíða 29

Frá hendi Peirce eru varðveittar meira en
80.000 blaðsíður um vísindaleg og heimspeki-
leg efni, en ennþá hefur aðeins lítið brot af
þessu efni verið gefið út, og að sjálfsögðu hefur
enginn einn maður komist yfir að lesa allt sem
eftir hann liggur. Flugmyndir hans um táknið
og táknfræðina má finna víða, en algengt er að
menn vitni í grein, sem Justus Buchler gaf út,
og nefnist Logic as Semioíic: The Theory of
Signs. Þar skilgreinir Peirce táknið á eftirfar-
andi hátt:
A sign, or representamen, is something which
stands to somebody for something in some
respect or capacity. It adresses somebody, that
is, creates in the mind of that person an equi-
valent sign, or perhaps a more developed sign.
That sign which is creates I call the inter-
pretant of the first sign. The sign stands for
something, its object. It stands for that object,
not in all respect, but in reference to a sort of
idea, which I have sometimes called the
ground of the representamen.1 >
Hlutinn (objektið) má ekki einungis skilja
sem hinn efnislega hlut eða grip, því þar getur
fullt eins vel verið átt við hugtak (t.d. engil, ást,
einhyrning) eða jafnvel atburð og skoðanir —
já í rauninni hvað eina sem hægt er að tala um.
Sú mynd sem skýtur upp í kollinn á okkur
fyrir milligöngu táknsins, túlkun okkar á tákn-
inu (interpretant), er strax erfiðari viðfangs, og
menn greinir á um, hvernig beri að skilgreina
þá hlið táknsins. Það virðist vera ljóst að menn
„túlka“ tákn á nokkuð svipaðan hátt (t.d. orð,
bros, hnefa), og Peirce skýrir þetta út frá atferli
og venju. Margir atferlissinnaðir sálfræðingar
líta þess vegna á Peirce sem fyrirrennara atferl-
isfræðinnar (behaviorism), en svo þarf reyndar
alls ekki að vera, eins og ég mun koma að síð-
ar.
Ferdinand de Saussure (1857—1913) var
svissneskur málvísindamaður og kenndi við
háskólann í Genf. Nemendur Saussure gáfu út
fyrirlestra hans um almenn málvísindi (Cours
de Linguistique Générale, 1916) eftir glósum
úr tímum og minnisblöðum Saussure sjálfs.
Saussure minnist á „fræðigrein sem rannsakar
líf táknanna í samfélaginu“:
A science that studies the life of signs within
society is conceivable; it would be a part of
social psychology and consequently of general
psychology; I shall call it semiology from
Greek semeion (’sign1). Semiology would show
what constitutes signs, what laws govern them.
Since the science does not yet exist, no one can
say what it would be; but it has a right to exis-
tence, a place staked out in advance. Linguis-
tics is only a part of the general science of
semiology; the laws discovered by semiology
will be applicable to linguistics, and the latter
will circumscribe a well-defined area within
the mass of anthropological facts,-
Saussure hefur sennilega haft meiri áhrif á
málvísindi 20. aldar en nokkur annar maður,
svo og á þróun táknfræðinnar. Peirce hefuraft-
ur á móti verið minna þekktur, og það er fyrst
á síðasta áratugi sem menn eru farnir að sjá
möguleikana og dýptina í kenningum hans,
ekki síst vegna þess að eðlisfræðingar standa
um þessar mundir frammi fyrir spurningum,
sem Peirce glímdi við fyrir hundrað árum (t.d.
hvort „reglur“ eða náttúrulögmál séu í raun og
veru til í náttúrunni, eða hvort þau myndist í
huga manna).
Peirce og Saussure eiga það sammerkt að
þeir reyndu báðir að skilja mannleg fyrirbæri
og umheiminn út frá tákninu. „Eðli“ hlutanna
verður aðeins skilgreint sem merking þeirra í
augum einhvers („stands to somebody"), eða
með öðrum orðum: Milli manna og fyrirbæra
eru tákn, sem ekki verður Iitið framhjá.
Hins vegar aðhylltust þeir Peirce og Saussure
hvor sína kenningu um eðlisþætti táknsins.
Táknhugtak Peirce er þríþætt, en Saussure
hugsar sér að táknið hafi tvær hliðar:
túlkun
(interpretant)
(sign) (object)
táknmið (signifie)
táknmynd (signifiant)
29