Mímir - 01.07.1987, Blaðsíða 64

samtals 27 einstaklinga en 3 úrlausnir gat ég
ekki notað. Tvær þeirra, sem voru lagðar fyrir
stráka úr 8. og 9. bekk grunnskóla, sýndu að
þessir strákar a.m.k. höfðu ekki vald á þessu
orðalagi, skildu ekki hvað við var átt. Val þátt-
takenda fór að nokkru leyti eftir því hverjir
mér þóttu líklegir til þess að geta fyllt í allflest-
ar eyðurnar þ.e.a.s. hefðu skoðun og/eða skiln-
ing á orðasamböndunum. Spurningar ásamt
svörum hinna 24 fara hér á eftir (í svigum er
fjöldi viðkomandi svara):
A Settu orðin helmingur, þriðjungur, fjórðungur
o.s.frv. í eyðurnar eftir því sem þér finnst eiga
við. Ef þér finnst ekkert þeirra ganga í eftirfar-
andi samböndum notaðu þá eigin orð.
a) 100 er — hærri tala en 80.
[fjórðungi (15) — fimmtungi (7) — 20 (1) — 1,25
(1)] (= 100 er — hærri.. .)
b) 15er — hærri tala en 10.
[þriðjungi (9) — helmingi (7) — 50% (6) — 5(1)
- 1,5(1)]
c) 20 er — hærri tala en 10.
[helmingi (20) — tvöfalt (2) — tvisvar sinnum (1)
— einu sinni (1)]
B Settu orðin einfaldur, tvöfaldur o.s.frv. í eyðurn-
ar eftir því sem þér finnst eiga við.
a) 30 er — hærri tala en 10. [þrefalt (22) —
tvöfallt (2)]
b) 20 er — hærri tala en 10. [tvöfalt (22) —
einfalt (2)]
c) 5 er — hærri tala en 1. [fimmfalt (22) —
fjórfalt (2)]
C Svaraðu eftirfarandi spurningum.
a) Hvaða tala er fjórum sinnum hærri en talan
tíu? Svar:
[40 (23)- 50(1)]
b) Hvaða tala er fimm sinnum lægri en talan
þrjátíu? Svar:
[6 (23) — skil ekki (1)]
D Svaraðu eftirfarandi spurningum.
a) Hvaða tala er þriðjungi hærri en talan átján?
Svar:
[24 (21)- 27 (2)- 54 (1)]
b) Hvaða tala er 4/5 hærri en talan tíu? Svar:
[18 (21) - 50(1) - 8 (1) - skilekki(l)]
E Svaraðu eftirfarandi spurningum.
a) Ef fiskafli sem var 600 þús. tonn árið 1985
jókst um helming 1986, hver varð fiskaflinn þá?
Svar:
[900(15) - 1200(9)]
b) En ef aflinn hefði aukist um þriðjung hver
hefði hann orðið árið 1986? Svar:
[800(23)—900(1)]
c) Hvaða tala er 25% hærri en 60? Svar:
[75 (24)]
d) Talan þrjúhundruð er 50% hærri en önnur
tala. Hver er sú tala? Svar:
[200 (20) - 150 (4)]
Það er skemmst frá því að segja, eins og reynd-
ar má ráða af framangreindum tölum, að það
voru ekki allir samhljóða. Þetta urðu nú samt
ekki 24 mismunandi lausnir heldur 18. Hóp-
arnir (ef hópa skyldi kalla) skiptust þannig: 3
— 3 — 2 — 2 og svo 14 einstaklingar sem hver
um sig svaraði eins og enginn hinna.
Til þess að athuga hvort þetta væri að ein-
hverju leyti fjölskyldubundið valdi ég m.a. sem
þátttakendur annars vegar 5 systur og hins veg-
ar hjón og 2 syni þeirra. Engar tvær systranna
svöruðu eins. Svör föðurins og annars sonarins
voru samhljóða en svör móðurinnar og hins
sonarins ólík innbyrðis svo og gagnvart svörum
feðganna. Mér finnst því út frá því ekki hægt
að segja að notkunin sé upprunabundin.
Hvernig öll svörin eru fengin finnst mér vera
hægt að skilja. (Að vísu er svarið 8 í D b) dálít-
ið skrýtið en viðkomandi kvaðst ekki geta skil-
ið þetta öðruvísi og því er það ekki prentvilla
eins og ef til vill mætti halda.) Mismunur svar-
anna felst annars vegar í því við hvaða tölu er
miðað og hins vegar í því hvernig orðasam-
böndin eru skilin. Eitt svarið, 54 í D a), virðist
benda til þess að lesið hafi verið (eða mislesið)
og skilið eins og þar stæði (miðað við notkun
flestra) þrisvar hærri í stað þriðjung hærri.
Af þessum 24 var það aðeins einn sem alltaf
miðaði við hærri töluna (það skýrir svörin 27 í
D a), 50 í D b) og 900 í E b)) þar til komið var
að prósentunum. Þar miðar sá sami við lægri
töluna og kveður það hafa verið kennt í skóla.
Athyglisvert var að þeir sem virtust miða við
hærri töluna í A-lið gera það ekki (utan þessi
eini) þegar komið er í lið D. Ennfremur voru
tveir sem virtust miða við lægri töluna í A a) og
þá hærri í A b) (kannski til þess að þurfa ekki
64