Mímir - 01.07.1987, Blaðsíða 69

stefna að frelsi, útþrá og listsköpun. Við fyrstu
sýn mætti því halda að hér væri um dæmigerða
þroskasögu listamanns að ræða. Sú er þó ekki
raunin.
Hefðbundnar þroskasögur eftir karlrithöf-
unda segja frá því hvernig ungur maður sem á
sér þann draum að verða listamaður, oft í and-
stöðu við fjölskyldu og/eða nánasta umhverfi,
ræktar með sér drauminn, sigrast á andstöð-
unni af sálarstyrk og þreki, þroskast og stendur
uppi í sögulok sem sigurvegari, listamaður.
Dæmigerð slík þroskasaga og jafnframt ein sú
frægasta er A Portrait of the Artist as a Young
Man eftir James Joyce. Af íslenskum sögum
mætti t.d. nefna Fjallkirkjuna eftir Gunnar
Gunnarsson. í Dalafólki I er allt annað uppi á
teningnum. Barátta ísólar gengur ekki út á að
rækta með sér drauminn, heldur þvert á móti
að bæla hann, reyna að yfirvinna frelsis- og
listþrána og sætta sig við kvenhlutverkið sem
fjölskyldan og umhverfíð ætlar henni og sem
rúmar alls ekki drauminn. Það mætti því, til
gamans, snúa út úr titlinum á sögu Joyce og
segja að saga ísólar sé /1 Portrait of the Young
Woman Killing the Artist in Herself.
Af þessu má sjá að þroskasaga ísólar er um-
snúningur hefðar eða mótmynd. Mótmyndir
eru algengar í skáldverkum kvenna og felast
þær
... í því að hefðbundnum lýsingum karl-
mannahefðarinnar er snúið við og þær sýndar í
nýju ljósi. Oftast beinast mótmyndir að því að
afhjúpa viðteknar hugmyndir um stöðu kvenna
og samband kynjanna.4
Með því að snúa þannig þroskasögu hefðar-
innar upp á konu sýnir höfundurinn okkur
hversu ólík staða karla og kvenna er, hvað
varðar drauma um frelsi og listsköpun, og er
sagan þannig afhjúpandi.
Reyndar er um fleiri mótmyndir að ræða í
sögunni en bælingu draumsins. Hafa verður í
huga að sagan er skrifuð á þeim tíma þegar
4Helga Kress: „Kvennabókmenntir" í Hugtök og heiti í
bókmennta/rœði. Ritstjóri Jakob Benediktsson. Reykjavík
1983.
nýrómantíkin blómstraði í íslenskum bók-
menntum og Hulda telst heyra til hópi nýróm-
antísku skáldanna. Með persónu ísólar Árdal
skapar Hulda, að mínu viti, einu nýrómantísku
kvenhetjuna sem til er í íslenskum bókmennt-
um. ísól hefur flest þau einkenni sem nýróm-
antísku skáldin gæddu karlhetjur sínar. Hún er
ástríðufull og ör í lund, á í mörgum smáum
ástarævintýrum þar sem ástvinirnir sitja eftir
með brostið hjarta, hana þyrstireftir lífsreynslu
og frelsi og dreymir háleita drauma um Iistina
og ástina. Og ekki einungis er ísól sett inn í hið
hefðbundna nýrómantíska karlhetjuhlutverk,
heldur er æskuvinur hennar og tilvonandi eig-
inmaður einnig, að vissu marki, settur inn í hið
hefðbundna hlutverk konunnar. Hann er sá
sem allt skilur, fyrirgefur endalaust og bíður
tryggur þess að hún hlaupi af sér hornin.5
En þó rammi persónusköpunarinnar sé
þannig af nýrómantískum toga spunninn er þó
um mikla togstreitu að ræða í textanum; end-
anlega ganga þessi hlutverkaskipti ekki upp,
hefðin leyfir það ekki. Sagan er því fyrst og
fremst saga bælingar og þess hvemig konan
aðlagar sig því sviði sem hefðin ætlar henni.
En hvaða afl er það sem leyfir konunni ekki
að ganga inn í hlutverk hins nýrómantíska
listamanns? Leyfir henni ekki að láta drauma
sína um frelsi og listsköpun rætast, heldur
þröngvar henni inn í hlutverk eiginkonu og
móður þar sem ekkert rými er fyrir uppfyllingu
draumsins? Er það ekki karlveldishefðin sem
hugsar í óumbreytanlegum andstæðum og lok-
ar konuna inni á fyrirfram ákveðnu sviði og
karlinn á öðru?
Hér á eftir ætla ég að athuga hvernig and-
stæðurnar birtast í söguefni og tungumáli sög-
unnar, í persónusköpun ísólar Árdal og í
myndmáli verksins.
Náttúrueðlið, frelsisþráin og bælingin
Strax í 1. kafla bókarinnar, þar sem ísól er
sUm nýrómantísk einkenni á Dalafólki ijallar Guðrún
Bjartmarsdóttir m.a. í óprentaðri cand.mag. ritgerð sinni:
Draumur um vangi, Háskóli íslands 1986.
69