Mímir - 01.07.1987, Blaðsíða 79

an af sögu hússins er tengist henni ætíð kven-
draugur, kona hússins sem gengur aftur og
ýmsir telja sig hafa séð.
Sem dæmi um það hve erfitt er að greina
hvað er sannleikur og hvað uppspuni er sagan
af Friðriki bæjarstjóra (bls. 58 — 59). Konan
hans bar fyrir sig er hún flutti frá honum, að
hann skrifaði sjálfum sér bréf og bryti húsgögn.
Það þótti tóm vitleysa fyrst en smám saman
urðu til alls kyns sögur af honum sem allar
ýmist studdu upphaflegu söguna eða fóru langt
fram úr henni. Frásögnin af Friðriki skiptir
ekki ntáli fyrir þá veröld sem sagan fjallar um
ef hún er tekin bókstaflega, það er að segja sem
dæmi um geðveiki Friðriks. En út frá hug-
myndinni um breytileika sagna, sannleik eða
lygi hefur hún gildi. Hún styður það að ekkert
sé algilt eða satt nema út frá ákveðnu sjónar-
horni, persónum og tíma.
Þetta viðhorf um afstæði allra hluta veldur
því að ekkert eitt er rétt eða rangt heldur verð-
ur sérhver einstaklingur að gera upp við sig
hvað honum finnst rétt. Þetta rekur yngsta
persóna sögunnar, Pési, sig á þegar hann er 9
ára gamall og hefur hagað sér í anda Hróa hatt-
ar og stolið raftækjum handa vini sínum sem
ekki hefur efni á að kaupa þau. Og Pési hugsar:
En hann hafði líka haldið að amma vissi hvað
væri rétt og hvað rangt. Haldið að það hefði
verið fastsett í eitt skipti fyrir öll, af guði eða
einhverjum, þó hann væri ekkert sérstaklega að
spekúlera í því. En þá hafði amma velt öllu við
og sagt að það yrði hver að gera upp við sig og
samvisku sína. (bls. 93—94).
Og einstakar persónur eiga erfitt með að
móta sér ákveðin viðhorf, marka sér stefnu í
lífinu. Það tengist hugmyndinni um að allt sé
breytilegt. Þegar Stína háir sína innri baráttu
milli ástarinnar og frelsisins ráðast ákvarðanir
hennar af því hvort er nótt eða dagur:
Hún stendur við borðið í frystihúsinu og sker úr
og hreinsar þorskinn umhugsunarlaus, vigtar
hann og pakkar og gleymir alveg bónusnum
sem þó öllu skiptir til að hún komist aftur
norður. í dagsbirtunni veit hún að það væri
brjálæði, en dagur hennar og nótt eiga ekki
lengur samleið, eru orðin stríðandi öfl, partar
úr tíma sem sífellt rekast á. Hún skilur ekki
hvað er að henni, hún hefur alltaf ætlað sér í
stúdentspróf og svo út, burt héðan, alveg síðan
hún var smástelpa hefur hún ætlað sér það;
ekki koðna hér niður í slori og fiski eins og allir
aðrir. Frakkland, Ítalía, Grikkland. Heimurinn
bíður með opinn faðminn, brosir lokkandi til
hennar í gegnum upplýst þorskflakið á borðinu.
Hún veit hvernig það verður ef hún fer með
honum suður í haust eins og hann vill. Hún veit
það. Þó hann segi að það verði öðruvísi. A
daginn veit hún það. (bls. 41 —41).
Sams konar tvískinnungur kemur upp hjá
Steina þegar hann reynir að taka ákvörðun,
fyrir honum er það sem er óljóst að degi til
augljóst að nóttu til:
í nótt er þetta allt svo skýrt, svo tært og einfalt.
Það er aðeins á daginn sem Iínurnar mást út í
blindandi sólinni, þessari heitu sól sem brennir
upp sannleika næturinnar. (bls. 100)
Dagur og nótt, rnyrkur og birta, sorg og gleði,
öryggi og óvissa, frelsi og hjónaband, ást og
hatur; allt eru þetta andstæður sem koma fram
í sögunni og valda hræringum í lífi fólksins.
Ekki er gerð tilraun til að afmá þær því án
þeirra væri ekkert líf. Eins og hver saga á sér
sínar ýmsu hliðar þannig á hver tilfinning sína
andstæðu og getur hvorug án hinnar verið. Án
gleði getur ekki heldur orðið til sorg; hefði
Steini aldrei notið þess að fá að aðstoða Svönu,
ganga með henni, þá þekkti hann ekki heldur
til sorgarinnar sem fylgdi því að verða að ganga
einn. Og Svana nýtur ástarsambandsins með
Gústa en fellur niður í hyldýpisörvæntingu er
hann fer frá henni — en samt eða kannski ein-
mitt þess vegna svarar hún Þórunni játandi er
hún spyr hana hvort hún tæki honum enn ef
hann sneri til baka (bls. 138).
Hjónabandið er frelsissvipting eins og skýrast
kemur fram þegar Kristín er að gera upp hug
sinn gagnvart Skúla. Hún mun annað hvort
hafna honum eða fyrirætlunum sínum um að
komast burt, skoða heiminn og gera allt eftir
sínu höfði. Jón, pabbi Kristínar, segir eitt sinn
við hana:
79