Mímir - 01.06.2005, Síða 16

Þar sem eimpípan hvín
Andstæður og afhelgun í kvæðaheimi
Megasar
Höfundur
Steinþór Steingrímsson
0. Inngangur1
Magnús Þór Jónsson, Megas, var alinn upp í
Reykjavík eftirstríðsáranna. Hann var borgarbarn
þegar borgin var ekki orðin borg en samt of stór
til að geta kallast þorp. Áhrifa að westan var farið
að gæta í miklum mæli, kábbojamyndir í bíó og
hasarblöð voru helsta afþreying ungra drengja.
Á þessum árum fór rokk og ról að kveða sér æ
hærra hljóðs og fékk íslensk æska veður af því þó
hviðurnar hafi kannski ekki verið hvassar í upphafi.
Sveitin var enn nálæg og þeir sem þaðan komu
reyndu margir að haga lífi sínu eins og þeir væru
þar enn. Nokkur hundruð metra frá æskuheimili
Megasar stóð bóndabær og skepnuhald var víða
innan þeirra marka sem við kennum nú við borgina.
Fornir menningarhættir og nýir rákust á, íslenskir
og útlendir. Á svölum nýsteyptra íbúðahúsa stóðu
súrtunnurnar sem höfðu staðið í moldarbyrgjum
sveitanna síðan á landnámsöid, en stofurnar
Ijómuðu af gráskímu kanasjónvarpsins. Úr gljáandi
útvarpsviðtækjunum hljómuðu ýmist Passíusáimar
Hallgríms, aldagamlir morgunmenúettar sem þó
voru nýir á íslandi, glóðvolgar fréttir af kólnandi
sambúð stórveldanna í austri og vestri eða
Gerpluupplestur Halldórs Laxness. Á mölinni voru
form og umbúnaður öll ný en aðflutt sveitafólkið
reyndi í lengstu iög að halda í gömui gildi.
Við þessar aðstæður óist upp kynslóð sem má
með nokkrum rétti kalla fyrstu kynslóðina á mölinni.
Hún mótaðist á mörkum tveggja heima og drakk í
sig blöndu sem á hvergi sinn líka, af kúrekaskytteríi
og þjóðsögum, Presley og þjóðmálaskýringum
Kiljans.
Kynslóð Megasar kynntist gömlu menningunni
án þess að tileinka sér gildi hennar, sem mörg áttu
kannski ekki lengur við, en hún átti líka eflaust í
vandræðum með að tileinka sér gildi nýrra tíma.
1. Greinin sem hér fer á eftir var upphaflega unnin sem BA-
ritgerð undir handleiðslu Bergljótar Soffíu Kristjánsdóttur.
Kann ég henni bestu þakkir fyrir margar góðar ábendingar
og athugasemdir. Ritgerðin birtist hér lítillega breytt og
stytt.
Hún stendur því annaðhvort föst í ruglingslegum
bræðingnum eða ræðst á það gamla með hvers
kyns hætti og reynir þannig að finna sér stað í
andófinu.
í öllum samfélögum eru ákveðin viðmið ríkjandi,
hugmyndir, viðhorf og reglur sem fólk kemur sér
saman um að standa vörð um og varðveita. Þessi
viðmið endurspegla ekki endilega skoðun allra,
heldur þeirra sem fara með völd hverju sinni, þá
skoðun sem hlýtur að verða sú pólitískt rétta.
Megas gerir uppreisn gegn ríkjandi viðmiðum í
samtíma sínum. Persónur sínar velur hann með
tilliti til þess hvaða þjóðfélagssýn eða sjónarmiðum
þær geta komið á framfæri. Þær lýsa raunveruleika
sem fyrr þótti ekki hæfa að ræða opinberlega, og
þær gera það út frá eigin viðmiðum sem oft eru
á skjön við viðurkennd viðmið. Fyrir vikið urðu
utangarðsmenn Megasar byltingarmenn í hugum
róttækra menntamanna sem vildu skilgreina
íslenska þjóðmenningu upp á nýtt og Megas
hirðskáld þeirra, en íslandssagan sem hann segir í
textum sínum er talsvert ólík íslandssögu Jónasar
frá Hriflu, sem þá var vel þekkt.
Almennir borgarar voru farnir að láta sér þetta
lynda þegar Megas hafði verið að á annan áratug.
Framan af ferli sínum var hann á kafi í eiturfíkn
en hafði snúið við blaðinu og var farinn að lifa
vímulausu lífi. Líferni hans var mönnum ekki
lengur hneykslunarhella og þeir voru hættir að
láta hefðbundin yrkisefni hans slá sig út af laginu.
Ögranir hans við viðteknar venjur og smekk höfðu
öðlast viðurkenningu og viðhafnarsess. Við því
brást hann með því að ganga enn lengra inn á svið
bannhelginnar. Söngvar hans um ástirtil barna
endurvöktu hneykslun góðborgaranna og gengu
einnig fram af menntamönnunum róttæku sem
jafnan höfðu dáð hann.2
Þar til Megas kom fram á sjónarsviðið höfðu
íslenskir söngtextar verið meinlitlar dægurflugur.
2. Sjá um það t.d. í viðtali Jónasar Jónassonar við Megas
(Jónas Jónasson, 1990) og viðtali við Bubba Morthens
sem birtist í Megas (Geir Svansson og Hjálmar Sveinsson
(ritstj.), 2001).
14