Mímir - 01.06.2005, Blaðsíða 55

(2) a. Kennarinn rak hana (þf.) úrtíma. Germynd
b. Hún (nf.) var rekin úr tíma. Nefnifalls-
þolmynd
c. Þær (nf. ft.) voru reknar úr tíma. Nefnifalls-
þolmynd
d. Forstjórinn sagði honum (þgf.) Germynd
upp.
e. Honum (þgf.) var sagt upp. Aukafalls-
þolmynd
f. Öllum (þgf. ft.) var sagt upp. Aukafalls-
þolmynd
g. Fjölskyldan saknaði hennar (ef.). Germynd
h. Hennar (ef.) var saknað. Aukafalls-
þolmynd
i. Okkar (ef. ft.) var saknað Aukafalls-
þolmynd
Ópersónuleg þolmynd er mynduð af áhrifslausri
sögn sem tekur með sér geranda í frumlagssæti.
Þar sem áhrifslausar sagnir taka ekkert andlag
kemur enginn nafnliður í frumlagssætið. Þess í
stað er gervifrumlaginu það skotið í frumlagssætið,
sjá (3b). Einnig er hægt að færa einhvern lið
setningarinnar í frumlagssætið, sjá (3c). í
ópersónulegri þolmynd stendur hjálparsögn alltaf í
3.pers.et. og lýsingarháttur þátíðar í hk.et.nf. líkt og
í aukafallsþolmynd. Dæmin í (3) sýna þetta.
(3) a. Einhver söng í veislunni. Germynd
b. Það var sungið í veislunni. Persónuleg
þolmynd
c. í veislunni var sungið. Persónuleg
þolmynd
2.2 Einkenni nýju setningagerðarinnar
Nýja setningagerðin er mynduð með
hjálparsögninni vera og lýsingarhætti þátíðar af
aðalsögn og líkist því þolmyndarsetningum. Hún
virðist einnig hafa sömu merkingu og vera notuð við
svipaðar aðstæður í málinu og þolmynd (sbr. Sigríði
Sigurjónsdóttur og Joan Maling 2001a, bls. 131).
Nýja setningagerðin byrjar á gervifrumlaginu það
eða einhverjum öðrum lið setningarinnar og líkist
því sérstaklega ópersónulegri þolmynd. Munurinn
er hins vegar sá að nýja setningagerðin er mynduð
af áhrifssögn, ólíkt ópersónulegu þolmyndinni, eins
og dæmin í (4) sýna.
(4) a. Það var sungið mikið í Ópersónuleg
veislunni. þolmynd
b. Það var hrint mér í leikfimi. Nýja
setningagerðin
Vegna þessara líkinda við þolmyndina hefur nýja
setningagerðin fengið nafnið „nýja þolmyndin" og
er sú nafngift komin frá Helga Skúla Kjartanssyni
(1991). Sigríður Sigurjónsdóttir og Joan Maling
(1997, 2001 a) hafa hins vegar sett fram þá tilgátu
að nýja setningagerðin sé í raun ekki ný tegund
af þoimynd, þó hún líti út fyrir það í fljótu bragði,
heldur sé hér um að ræða nýja ópersónulega
germynd sem sé að þróast út frá ópersónulegri
þolmynd. Þessu til stuðnings benda þær á ýmis
setningarleg einkenni þolmyndar og germyndar
og sýna fram á að þessi nýja setningagerð
hefur fleiri einkenni germyndaren þolmyndar.
Þær telja reyndar að breytingin frá þolmynd til
ópersónulegrar germyndar sé ekki að fullu gengin
yfir þar sem niðurstöður þeirra eru ekki ótvíræðar.
Einnig benda þær á hliðstæða þróun í pólsku
sem gekk yfir fyrir nokkur hundruð árum. í póisku
er svokölluð -no/to-setningagerð sem þróaðist
úr þolmynd en hegðar sér nú setningafræðilega
eins og germyndarsetningar í íslensku sem hafa
frumlag sem er ópersónulegt fornafn en í pólsku er
frumlagið hulið.2
Þegar venjulegar þolmyndarsetningar
eru myndaðar flyst andlagið í germynd yfir í
frumlagssætið í þolmynd, sjá (5a,b). Þolfallsandlag
í germynd verður að nefnifallsfrumlagi í þolmynd,
eins og kom fram hér að framan. Ef gert er ráð fyrir
að nýja setningagerðin sé þolmynd kemur í Ijós
að hún hegðar sér ekki í samræmi við það. Eitt af
einkennum hennar er að andlagið í germynd flyst
ekki upp í frumlagssætið eins og gerist í þolmynd,
heldur er það kyrrt í andlagssætinu og heldur sama
falli. Frumlagssæti þolmyndar er því tómt og þess
vegna kemur merkingarlausa gervifrumlagið það
eða einhver annar liður setningarinnar fremst. Ef
nýja setningagerðin er hins vegar ný ópersónuleg
germynd er hegðun hennar í samræmi við hegðun
germyndarsetninga. Feitletraði nafnliðurinn í
(5c,d) er þá andlag sem fær úthlutað aukafalli frá
aðalsögn en hulið fornafn kemur í frumlagssætið.
Hulda fornafnið virðist tákna manneskju og
hefur svipaða merkingu og einhver og maður í
frumlagssæti ópersónulegra germyndarsetninga
(sbr. Sigríði Sigurjónsdóttur og Joan Maiing 2001,
bis. 131-132), sjá (5).
(5) a. Einhver lamdi konuna (þf.) Germynd
í gær.
b. Konan (nf.) var lamin í gær. Nefnifalls-
þoimynd
c. Það var lamið konuna Nýja
(þf.) í gær. setningagerðin
d. í gær var lamið Nýja
konuna (þf.). setningagerðin
2 Sjá nánar Sigríði Sigurjónsdóttur og Joan Maling (2001 a,
bls. 154-156).
53