Mímir - 01.06.2005, Blaðsíða 71

heimsviðburðum. Snemma í fyrstu bókinni,
Gvendur Jóns og ég er sagt frá því að stríð hafi
brotist út á milli Rússa og Japana.29 Samkvæmt
sagnfræðiheimildum30 áttu þessar þjóðir í stríði
á árunum 1904-5 og þá hefur Hendrik verið 7-8
ára gamall þegar fyrsta bókin hefst. Hendrik er
alinn upp á Hlíðarhúsastígnum í Vesturbænum og
umhverfinu þar sem og annarstaðar í bænum er
lýst nokkuð nákvæmiega í bókunum. í raun má
segja að bækurnar séu nokkuð góðar heimildir um
skipulag Vesturbæjarins og miðbæjarins í byrjun
20. aldarinnar. Árið 1905 var íbúafjöldi í Reykjavík
aðeins tæplega 9000 manns31 þannig að ekki hefur
verið um eiginlegt borgarsamféiag að ræða heldur
fremur kaupstað. Strákarnir eru enda oft kenndir við
húsin sem þeir búa f og þekkja nágranna sína vel.
Frásagnir af atvikum eru settar fram sem smásögur,
þær gerast ekki í neinni sérstakri tímaröð en
hverfast um tiitekinn atburð í það skiptið. Þannig
er ekki að sjá neina þróun hjá persónunum,
bernskubrekin eru eins og röð ótengdra atvika og
birtast sem sjálfstæðar gamansögur.
Aðalpersónur bókanna eru Hendrik og Gvendur
vinur hans. Aukapersónur eru Kiddi bróðir
Hendriks, Siggi Péturs og Siggi í Kapteinshúsi, Júlli
og svo stelpurnar þær Holla gúaften og Magga
systir Hendriks. í raun er Gvendur engin ein ákveðin
persóna í bókunum heldur samsettur úr mörgum
persónum. Foreldrar strákanna koma ekki við
sögu né heimilislíf þeirra almennt, ólíkt bókunum
um Jón Odd og Jón Bjarna og Elías, heldur er
sögusviðið yfirleitt gatan, fjaran og næsta nágrenni
bæjarins. Strákarnir virðast almennt ekki hafa mikil
samskipti við fjölskyldur sínar og eru sínir eigin
herrar og óháðir fullorðnum eins og gjarnan er í
drengjasögum.32
Bærinn skiptist skýrt í Vesturbæ og Austurbæ
og tjörnin var hlutlaust svæði. Þingholtin tilheyrðu
Austurbænum og strákarnir þaðan voru ekki
vinsælir hjá söguhetjunum. Stríð voru reglulega á
milii bæjarhlutanna þar sem barist var blóðugum
bardögum um yfirráð yfir eftirsóknarverðum
landssvæðum og þá ekki síst um veiðirétt á
bryggjunum sem skipti strákana miklu máli.
Sögurnar eru fyrstu persónu frásögn Hensa eins
og hann er kallaður, en þó er hann ekki eiginleg
aðalpersóna bókanna heldur Gvendur Jóns.
Hensi er eins konar virkur áhorfandi, hann tekur
þátt í fjörinu en horfir á atburði líkt og úr fjarlægð.
Hendrik skrifar bækurnar 40-60 árum eftir atburði
þeirra, þær eru bernskuminningar hans, sem
gæti meðal annars skýrt þessa frásagnaraðferð.
29 Hendrik Ottóson 1949, bls. 27.
30 Sagan: http://www.nat.is/borgarferdir/japan_sagan.htm
31 Upplýsingarsímleiðisfrá Hagstofu (slands,
Mannfjöldatölum.
32 Silja Aðalsteinsdóttir 1976, bls. 32.
Gvendur er líka sjálfskipaður foringi strákanna og
þeir líta flestir upp til hans, ekki síst pottormarnir
eins og þeir yngstu voru kallaðir.
Bækurnar um Gvend Jóns eru strákabækur
og aðalpersónurnar þar eiga erfitt með að
leyna fyrirlitningu sinni á stelpunum í hverfinu.
Sérstaklega á Gvendur erfitt með að þola þær og
finnst hin mesta skömm að sjást á tali við stelpur,
hvað þá að liggja undir ámæli um að hafa bakað
sosumkökur með þeim enda sver hann allt slíkt
af sér þegar það er borið upp á hann. Strákarnir
hafa sterkar skoðanir á því hvernig sé stelpulegt
að haga sér, að labba um með dúkkuvagna og
baka drullukökur er langt fyrir neðan virðingu
almennilegra stráka. Þeir eru með kynhlutverkin
á hreinu og eru einmitt á þeim aldri sem áhugi á
stelpum fer fyrst að gera vart við sig. Hatrömm
andstaða við þær sýnir þær tilfinningar glöggt.
Helsti jafnréttissinninn í bókunum er Hensi og er
hann greinilega rödd sögumannsins þegar kemur
að því að dæma um hvað stelpur geta og geta ekki.
Hendrik gefur í skyn í bókunum að stelpur geti allt
til jafns við stráka og að karlremba strákanna sé
fullgróf á köflum. Að öðru leyti innihalda bækurnar
ekki móralskan tón að neinu marki, heldur er það
grínið sem skiptir þar mestu máli. Strákarnir eiga
það þó til að lenda í samskiptum við stelpurnar sem
leiða tii aðstæðna sem þeir vita ekki alveg hvernig
þeir eiga að snúa sér í. í eitt slíkt skipti hefur
Gvendur lent í því að stúlka, sem oft heimsækir
mömmu hans og gefur honum ýmislegt góðgæti
í leiðinni, tekur sér það bessaleyfi að trúlofast
honum. Þrátt fyrir kröftug mótmæli Gvendar gefur
hún sig ekki og á endanum neyðist hann til að segja
henni formlega upp með hjálp Hensa sem sér um
skriftirnar:
[...] Ég settist við skriftirnar og hafði þykkan
planka fyrir borð. Uppsagnarbréfið hljóðaði
svona:
Kjæra Fríða.
Þeta er upsagnabréf. Jig er búin að svíkja þeg
og erum ekki trúloföð. Þú ert ekki kjærastan
mín. En mér þikir góð vínbir.
Þinn Gvendur.33
Gvendarsögurnar eru fullar af kímni sem orsakast
öðru fremur af misræmi. Misræmið liggur yfirleitt
í tungumálinu, samanber kenningar Cassons og
því hvernig strákarnir skilja hlutina sínum eigin
skilningi líkt og tvíburarnir og Magga í bókunum
um Jón Odd og Jón Bjarna hér á eftir. Dæmi
um það eru fjölmörg í bókunum, og ófá dæmi
um hversu þjóðlegur fróðleikur og efnisinnihald
33 Hendrik Ottóson 1949, bls. 94.
69