Mímir - 01.06.2005, Síða 102

Voru Æsirnir argir?1
Höfundur
Kolfinna Jónatansdóttir
[ íslensku miðaldasamfélagi var varla hægt að
geranokkuð verra en að brigsla einhverjum um
ergi, hvort sem var í bundnu máli eða óbundnu.
Ásakanirnar koma stundum fyrir stakar en oftar
en ekki ganga þær á víxl milli tveggja aðila, konur
eru þó sjaldan sakaðar um ergi. Það að senna
við andstæðing eða samherja fyrir bardaga og
reyna að gera eins lítið úr honum og mögulegt
er, án þess þó að ásakanirnar þurfi að vera
sannar, er bókmenntalegt minni og nýtist oft sem
eggjun til dáða. Tii dæmis er það kölluð senna í
Guðrúnarhvöt, þegar Guðrún Gjúkadóttir eggjar
syni sína til hefnda.2 Einnig var það algengur
drykkjuleikur að tveir menn eða fleiri kepptust um
að útlista eigin kosti og mikilvægi eða velja sér
einhverjatil að metast um, og oft hafði leikurinn
mannvíg að eftirmáli.3
Þegar lesið er um norræna guði, hvort sem er í
eddukvæðum, Snorra-Eddu eða Heimskringlu,
er þeim oft brigslað um ergi og ýmislegt óeðli.
Líklegasta orsökin er sú að guðir eru á allt öðru
siðferðisplani en dauðlegt fólk og leyfist ýmislegt
umfram það. Ergi getur verið nauðsynleg fyrir
starfsemi og hlutverk guðanna og hefur þá upp fyrir
hinn mannlega raunveruleika, til dæmis er ekkert
skammarlegt við það að frjósemisgyðjan Freyja
sé vergjörn eða það að hún er dóttir systkina. í
grískum goðsögum er svipað uppi á teningnum, þar
sem Ólympsguðirnir gera margt sem þótti ósiðlegt
og jafnvel ólöglegt í grísku samfélagi.
Þessi hegðun guðanna gæti verið ætluð til
skemmtunar fyrir fylgismenn þeirra, þarsem
mannlegir brestir væru ýktir úr hófi fram, en einnig
er mögulegt að guðirnir hafi átt að vera víti til
varnaðar. í mörgum ólæsum trúarsamfélögum í
Afríku og á meðal indíána, gegndu minniháttar
1 Þessi grein er iítillega breytt ritgerð sem skrifuð var í
námskeiðinu (mynd karlmennsku, vorið 2003 hjáÁsdísi
Egilsdóttur.
2 Holtsmark 1982b, bls. 150.
3 Sami 1982a, bls. 325.
100
goðmögn, líkt og nornir og seiðkarlar ákveðnu
hlutverki til að halda uppi siðferði. Þau voru
neikvæðar fyrirmyndir, sýndu eigingirni og óvild
öfugt við það sem góðir samfélagsþegnar gerðu og
fengu almenning þannig til að hegða sér á viðtekinn
hátt.4
Ergi
Lýsingarorðin argur, ragur, nafnorðin ergi, regi og
sagnorðið að ergjast, voru mjög niðurlægjandi orð
á íslandi, aðallega þegar þeim var beint að körlum.
Grunnmerking þeirra er kynferðisleg og gefurtil
kynna þá tilhneigingu karlmanna að vera fúsir til
að gegna kvenhlutverki í ástarleik með öðrum
karlmanni en ergi kvenna felst aðallega í fjölveri.
Önnur merking orðanna er fjölkunnugur, það að
stunda seið virðist hafa falið í sér kynferðislega
verknaði og það að fara yfir forboðin mörk,
til dæmis með því að karlmenn komu fram í
kvengervum. Fjölkynngi var bönnuð í hinni kristnu
miðaldakirkju, svo það er ekki skrýtið að seiður
og kynferðisleg öfughneigð skuli skilgreind sem
eitt og hið sama. Þriðja og mikilvægasta merking
orðanna ragur og argur er að vera huglaus eða
ókarlmannlegur í siðferðislegum skilningi. Þessi
merking er líka leidd af hinni kynferðislegu, sá
maður sem er tilbúinn til að vera undir öðrum
manni kynferðislega mun líka bíða lægri hlut í
öðrum málefnum. Hugleysisþýðingin er sú sem
oftast er notuð í bókmenntalegu níði, það að vera
í þolandahlutverki5 í samkynhneigð stendur svo
nálægt hugsun um siðleysi almennt. Kynferðisleg
vísun er því ekki alltaf innihald níðsins, þótt það líti
þannig út, heldur er oft um að ræða yfirfærslu.6
Til þess að hægt sé að tengja saman kynferði og
siðferðishugmyndir verður andstæðan milli þess
karllega og þess kvenlega að vera skýr, þannig
4 Green 1987, bls. 102.
5 i þessart ritgerð verða notuð hugtökin gerandi og þolandi
sem þýðing á orðunum aktiv og passiv.
6 Meulengracht Sorensen 1980, bls. 22-24.