Goðasteinn - 01.09.1998, Blaðsíða 138

Goðasteinn 1998
Engin nöfn eru nefnd en annarsstað-
ar í sögunni er þess getið að Þorlákur
hafi haft þunga skapraun af systrum
sínum, Eyvöru og Ragnheiði, en sú
síðarnefnda var frilla Jóns Loftssonar.
Elins vegar er ekkert minnst á Bæjar-
Högna mál sem þó eru nefnd bæði í
Oddaverjaþætti og Sturlungu. I ljósi
þessa er heldur langsótt að telja að
svona sé sagt frá deilum Þorláks við
höfðingja til þess að hlífa Jóni Lofts-
syni. Þegar A-gerð Þorlákssögu er rituð
hefur hegðun Jóns verið öllum kunn og
ekki til neins að þegja yfir henni. Enda
er það ekki gert, samviskusamlega er
greint frá deilum Þorláks við höfðingja
út af hjúskaparbrotum. Á hinn bóginn
eru engin nöfn nefnd enda er það ekki
háttur A-gerðar Þorlákssögu, sama
hverjir eiga í hlut.
3
Auk Oddaverjaþáttar er það einkum
formáli B-gerðar sem munar frá A-
gerð. Bæði þar og í formála Odda-
verjaþáttar er tekið sérstaklega fram að
hingað til hafi ekki næg áhersla verið
lögð á það mótlæti sem Þorlákur
biskup hafi orðið að þola í embætti.
Eins og Jón Böðvarsson benti á eru
þessi formálsorð skýrasti vitnisburð-
urinn um nýja ritstjórnarstefnu B-
gerðar Þorlákssögu. Formáli Odda-
verjaþáttar hefst á þessa leið:
En sakir þess að greint er
nokkuð af sælu siðferði þessa
blessaða byskups og ei síður af
hans byskuplegri röksemd með
heilagri hófsemd, því er vel fallið
þessu næst að með eiginlegu máli
og atburðum heyrist þeir vottar er
það prófa hversu makiegur
Þorlákur var að bera hirðis nafnið
ok reiknast eilíflega milli þeirra
byskupa er fram fylgdu lögum
almáttugs guðs í fremsta megni
og eigi hlífðu heldur sjálfs síns
líkama undan ofsóknar sverði þó
að guð er öll hefir völdin skipi
bæði fyrir sína ásján rosas ok lilia
sér til lofs og dýrðar.6
Hér er greinilega ætlunin að skapa
nýja dýrlingsmynd af Þorláki en aðal-
áherslan í Oddaverjaþætti verður síðan
á tilraunir Þorláks lil að koma á nýjum
siðum, einkum í hjúskaparmálum. Frá
þeim var einnig sagt í A-gerð en í B-
gerð er aftur á móti lögð mun meiri
áhersla á mótlætið sem af þessu hlaust
en um það er lítt fjallað í A-gerð þó að
fram komi að Þorlákur „bar þolinmóð-
lega meingerðir manna“.7
Þessi skýra hneigð B-gerðarinnar
verður fyrst á vegi þess sem hyggst
skera úr um heimildargildi B-gerðar og
Oddaverjaþáttar. Jón Böðvarsson sýndi
fram á að hún hefði áhrif á frásögnina
þó að bæði hann og aðrir hafi eftir sem
áður talið B-gerð betri heimild en A-
gerð. Annað sem huga þarf að í því
tilliti er aldur sögunnar og hefur það
nokkuð farist hjá hingað til. Það er
ólíklegra að menn komist upp með
rangfærslur í samtíðarsögu en sögu
sem rituð er heilli öld síðar en atburðir
gerðust og þeir eru hættir að vera
136-