Goðasteinn - 01.09.1998, Blaðsíða 140

Goðasteinn 1998
„herra“ sem oft er viðhaft um Þorlák
biskup og raunar einnig Arna biskup í
sögu hans. Fræðimenn hafa sniðgengið
þann vanda með því að telja þáttinn
byggja á fornum heimildum.9
í Oddaverjaþætti er bein ræða afar
tíð. Bent hefur verið á að í Þorgilssögu
og Hafliða er bein ræða sérstaklega
mikið notuð en hún er þó rituð mun
síðar en atburðir hennar eiga sér stað.
Hefur þetta meðal annars orðið tii þess
að heimildargildi Þorgilssögu og Haf-
liða hefur verið dregið í efa.10 Þá má
nefna það að í Oddaverjaþætti er Þor-
lákur biskup látinn hvetja til þess að
Islendingar hafi sömu skipan á staða-
málum og Norðmenn og bætir við: „Er
það og ei rétt eða þolanlegt að þetta hið
fátæka land standi eigi undir einum
lögum og þar.“’1 Þessi orð eru notuð í
bréfum erkibiskupa frá ofanverðri 12.
öld en ennþá fremur munu þau hafa átt
við á seinni hluta 13. aldar, þegar ís-
lendingar höfðu fengið einn konung og
í Noregi.12
4
Oddaverjaþætti hefur verið talin til
tekna smáatriðafjöld, þ.e. þar koma
fram ýmsar staðreyndir, rétt eins og í
sögum Sturlungu. Sögur Sturlungu eru
allar fullar af upplýsingum um menn
og málefni en á hinn bóginn eru upp-
lýsingarnar misréttar og sögurnar því
misgóðar heimildir. í Oddaverjaþætti er
getið margra staðreynda og margar fá
án efa staðist en þó eru þar verulegar
villur. Nægir að nefna nokkur dæmi
þessu til stuðnings.
Ein lykilpersóna sögunnar er Ragn-
heiður, systir Þorláks biskups og frilla
Jóns Loltssonar. Þau Jón skilja að lok-
um og hún er gift austmanni sem Arn-
þór heitir og „kom frá þeim margt
manna“, eins og sagan segir.13 Sam-
kvæmt tímatali sögunnar gerist þetta
varla fyrr en árið 1185, eftir Bæjar-
Högna mál, og gæti gerst mun síðar.
Þar sem Ragnheiður og austmaðurinn
eiga marga afkomendur er eðlilegt að
álykta að hún sé þá enn í barneign og
hafi jafnvel átt fleiri en eitt barn, úr því
að afkomendur eru orðnir margir þegar
Oddaverjaþáttur er ritaður. A því eru
raunar þeir meinbugir að hún er móðir
Páls biskups sem fæddur er árið 1155
og í Þorlákssögu kemur fram að for-
eldrar þeirra Ragnheiðar brugðu búi
þegar Þorlákur er ungur og sennilega
fyrr en árið 1140. Ragnheiður er því í
allra yngsta lagi 45 ára þegar hún fer
að hlaða niður börnum með austmann-
inum og raunar gefur Oddaverjaþáttur
tilefni til að ætla að hún sé mun eldri.
Sagt er þau Jón Loftsson hafi „elskast
frá barnæsku“14 og þá setningu er eðli-
legast að skilja svo átt sé við barnæsku
beggja. Þá er Ragnheiður sextug þegar
hún giftist austmanninum og ætla má
að frjósemi hennar sé þá ekki mikil.
Ef til vill er hægt að segja sem svo
að sagan sé ekki endilega í réttri tfma-
röð og kannski hafi Ragnheiður gifst
austmanninum skömmu eftir 1180.
Einnig má geta þess að eftir að sagt er
frá æskuástum Jóns og Ragnheiðar er
þess getið að „þó átti hún við fleirum
mönnum börn“15 og í því ljósi má
-138-