Goðasteinn - 01.09.1998, Blaðsíða 141

Goðasteinn 1998
halda því fram að Ragnheiður hafi
e.t.v. átt barn eða börn með Arnþóri
austmanni meðan hiin fylgir Jóni en
þau hafi síðan gifst í ellinni. En lík-
legra er þó að tímaskyn Oddaverjaþátt-
ar sé bjagað og þó að rétt kunni að vera
sagt frá ævi Ragnheiðar í megin-
atriðum er Oddaverjaþáttur ótæk heim-
ild til nákvæmari tímasetningar atburða
í lífi hennar. Og fer þá heldur að verða
lítið úr því ríkidæmi smáatriðanna sem
þættinum hefur verið hælt fyrir.
Ekki verður annað séð af Odda-
verjaþætti en Jón ætli sér að ganga í
klaustur að Þorláki lifanda og beinlínis
er sagt að hann deyi skömmu síðar.16
En alkunna er að Jón Loftsson deyr
ekki fyrr en árið 1197 og er í fullu fjöri
fram á seinasta ár. Þorlákur andaðist
hins vegar árið 1193. Það yrði aftur á
móti seint ráðið af frásögn Oddaverja-
þáttar. Þá er sagt um Eyjólf Stafhylting
að eftir að honum lenti saman við
Þorlák hafi hann og kona hans ekki
lifað lengi.17 Samkvæmt annálum deyr
Eyjólfur aftur á móti ekki fyrr en árið
1213, löngu síðar en Þorlákur hiskup.
Þar er Oddaverjaþáttur því sem fyrr á
villigötum.18
Oddaverjaþáttur hefur verið talinn
hafa á sér yfirbragð nákvæmrar sam-
tímasögu en litið hefur verið framhjá
jarteinum og helgisagnaminnum þátt-
arins. I sjálfu sér er hæpið að hafna
sögu af helgisagnaætt sem heimild að-
eins þess vegna. A hinn bóginn er
ákveðinn tvískinnungur í því að telja
A-gerð varasama heimild vegna til-
hneigingar til að lyfta Þorláki sem
helgimynd á stall en Oddaverjaþátt
góða heimild þrátt fyrir öll kraftaverk-
in. Oddaverjaþáttur er engu síður grein
af meiði helgisagnaritunar en hin eldri
Þorlákssaga.
Að síðustu verður að víkja aðeins að
staðamálum fyrri sem Oddaverjaþáttur
er eina heimildin um. Rétt er þó að geta
þess að í þættinum er fyrst og fremst
deilt um siðsemi í hjúskap og samlífi
karla og kvenna, staðamálin hafa
minna vægi. Ein þeirra setninga sem B-
gerð Þorlákssögu hefur umfram A-gerð
er á þessa leið: „Það er og greinanda að
herra Eysteinn erkibyskup opinberaði
honum sinn boðskap með bréfum til
Islands að allir staðir er eftir fornum
vana héldust af leikmönnum skyldu nú
allir vera undir hyskupa valdi.“19 Um
þennan boðskap er síðan deilt í fyrstu
köflum Oddaverjaþáttar en Þorlákur er
þar sagður láta undan og eyðir mestu
púðri í að bæta siðferði höfðingja og
annarra landsmanna. Þó tekst honum
að fá Sigurð Ormsson og aðra höfð-
ingja í Austfirðingafjórðungi til að láta
undan þannig að kirkjan telst eiga
staðina að nafninu til en Þorlákur veitir
Sigurði og öðrum höfðingjum þá í
„lén“ í staðinn.
Og eftir messuna skipaði hann
Sigurði staðinn í lén um stundar
sakir og hann jár honum að
halda. Fór byskup þaðan til
Rauðalækjar. Bjó þar Ormur hinn
gamli. Hóf hann þar slíkt kall
sem að Svínafelli ... En þó að
margir væru tregir til að já undan
-139-