Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 21

ANDVARI
KRISTJÁN ELDJÁRN
19
legur sigur fyrir Gunnar Thoroddsen, er honurn tókst í febrúar 1980 að
mynda meirihlutastjórn, studda tveimur þingflokkum óskiptum og nokkr-
urn samflökksmönnum hans. Vitaskuld gat ekki hjá því farið, að af þessari
stjórnarmyndun risu viðsjár með Gunnari og fyrri samherjum hans, en þó
var bót í máli, að Alþingi hafði ekki brugÖizt sjálfsögðustu skyldu sinni.
Gunnar tók sér í munn hin fleygu orð „Vilji er allt sem þarf“. Fyrsta árið
dró nokkuð úr verðbólgunni, en áður en lauk, magnaðist hún og náði áður
óþekktum hraða, og erlendar skuldir komust að hættumörkum, enda þótt
enginn efaðist um góðan vilja Gunnars. Hugleiðingar um þessi efni liggja
þó utan marka þessarar ritgerðar.
Þegar litið er til þeirra tormerkja, sem stjórnmálaflokkarnir töldu á
samstarfi sín á mil'li um stjórnarmyndanir á síðustu forsetaárum Kristjáns,
blandast engum hugur urn það, að Kristján rækti skyldur sínar með þeim
hyggindum, sem honum voru lagin, þegar stjórnarkreppur bar að höndum.
Þegar Kristján tók við embætti forseta íslands, 1. ágúst 1968, var að
sumu leyti ekki óáþekkt um að litast í efnahagsmálum þjóðarinnar og nú,
það var kreppa í landi, fiskiflotinn lá tvö ár yfir sí'ld, sem gengin var til þurrð-
ar, og rnikil verðlækkun ha'fði orðið á íslenzkum fiskafurðum. Muna ber
þó, að kreppuástandið nú og þá var á engan hátt sambærilegt við krepp-
una á 4. áratugnum, þegar þjóðin bjó almennt við kröpp kjör og tækni-
væðing skammt á veg komin, en almannatryggingar á frumstigi. Það er
íróðlegt aÖ heyra, hvernig Kristján hrást við í fyrsta áramótaboðskap sín-
um, á nýársdag 1969. Flonum farast meðal annars orð á þessa leið:
,,Fyrir allmörgum árum kom frægur erlendur vísindamaður hingað
til lands og lét svo um mælt, að fsland væri á takmörkum hins byggilega
heims, eða öllu heldur, að það væri á norðurmörkum þess, þar sem viðlit
væri að láta nútíma menningarþjóðfélag þrífast. Sumir þykktust við, þótti
sem hallmælt væri landinu, aðrir létu sér fátt um finnast og þóttust ekki
vita annað en hér hefði menningarþjóðfélag staðið um aldir, enn aðrir
létu svo sem hér væru merkileg sannindi sögð.
Þarna var nokkuð harkalega vakið máls á merkilegu ihugunarefni. Fljót-
iegt er aÖ ganga úr skugga um, að suðurmörk íslands liggja norðar en
nokkurs annars lands, þar sem lifað er á vísu nútíma menningarþjóÖfélaga,
og Reykjavík er nyrzta höfuðborg í heimi. Forfeður vorir gerðu það, sem
fátítt er í sögunni. Þeir námu kaldara og norðlægara land en heimahag-