Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 38

36
FINNBOGI GUÐMUNDSSON
ANDVARI
holti í tveimur bindum 1689-90. Eftir þetta varð langt hlé á, þráðurinn ekki
tekinn upp aftur fyrr en 1756 með útgáfu Björns Markússonar á Hólum á
Nokkrum margfróðum söguþáttum íslendinga og Ágætum fornmannasögum.
Voru í hinni fyrrnefndu níu sögur og þættir, en hinni síðarnefndu fimm sögur.
Rit þau, er út voru gefin í Skálholti 1688-90, voru ekki eins vel fallin
til almenns lestrar og Hólaritin 1756, enda áttu hin síðari miklu meiri vin-
sældum að fagna.
Við tilkomu Hrappseyjarprentsmiðju 1773, er ætlað var að prenta fyrst
og fremst veraldlegar bókmenntir, komst t. a. m. Egils saga Skallagrímssonar
á prent 1782, og hafin var útgáfa á rímum, einkum með efni úr fornaldar-
sögum.
Áður en lengra er farið, er rétt að víkja nokkuð að rímunum og þeim þætti,
sem þær hafa átt í að varðveita og fleyta fram menningararfi miðaldanna. Einn
mesti kunnáttumaður á íslenzkar rímur, Sir William Craigie, segir svo m. a.
í fyrirlestri um þær, er hann flutti við Glasgowháskóla 1. nóvember 1949,
prentuðum ári síðar á vegum háskólans:
,,Rímurnar voru í fimm aldir þjóðarkveðskapur Islendinga. Það var ekki
aðeins, að þær væru sá kveðskapur, sem höfðaði til meginhluta þjóðarinnar og
menn hlýddu á af áhuga og ánægju, kváðu, lásu og lærðu utanað og skrifuðu
upp í óteljandi eintökum. Hann var einnig þjóðarinnar í þeim skilningi, að
fólkið sjálft hafði raunverulega ort hann, karlar (og stundum konur) af öllum
stéttum, háir og lágir, lærðir og ólærðir, klerkar og leikmenn, ungir jafnt sem
gamlir. Þótt sumir heittrúarmenn höfnuðu rímunum sem veraldlegum og guð-
lausum kveðskap, og þær á síðari tímum væru ekki taldar verðugar þess að
heita skáldskapur, halda þær ítökum sínum í hugum gervallrar íslenzku þjóð-
arinnar fram á miðja 19. öld og að nokkru enn lengur.“
í rímnatali Finns Sigmundssonar 1966 eru nafngreindar rúmlega 1050
rímur, sem varðveitzt hafa, og hafa um 240 þeirra verið prentaðar. Auk þeirra
rímna, sem varðveittar eru, getur skráin um 300 flokka, sem talið er, að ortir
hafi verið, en ekki hafa fundizt í opinberum söfnum.
Rímnaskáld þau, sem nefnd eru í höfundatali því, sem fylgir rímnatali
Finns Sigmundssonar, eru samtals um 480, úr öllum landshlutum, en flest, eða
um helmingur, af Norðurlandi. Meðal rímnaskálda eru nefndar 16 konur, þótt
ekki séu rímur varðveittar eftir allar þær, og 60 prestlærðir menn. Ég mun
nú vitna til þess, sem Sir William Craigie segir í fyrirlestri sínum um efni
rímnanna:
„Eftirlætisefni elztu rímnaskáldanna voru fornaldarsögur og lygisögur, en
við þær er að langmestu leyti stuðzt í rímum fyrir 1600. Önnur yrkisefni eru
sjaldgæf. Tveir rímnaflokkar eru um goðsöguleg efni, reistir á sögum um Þór
og Loka, fimm eða sex rímur eða rímnaflokkar eru ortir um Ólaf Noregskonung
Tryggvason og einn út af Færeyingasögu. Rímur af Gretti sterka, þar sem þó