Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 107

ANDVARI
N. F. S. GRUNDTVIG
105
sjón Wergelands að klæða fjallið, sem Björnson notar svo í ,,Árna“, var þeim
báðum kærust, gróandi dalsins og rækt ofar tignum tindum.
Þeir Björnson og Grundtvig áttu og lengi samleið og rómantík þeirra.
Danska skáldið Jóhannes V. Jensen heimsótti á yngri árum Björnson á leið
sinni og félaga sinna til fjalls. ,,Fjallið býr yfir sínum töfrum,“ mælti Björnson,
„en látið ykkur ekki sjást yfir dalagrundirnar!“
Ræktunarhugsjón aldamótanna, lýðs og lands, á sér Grundtvig að braut-
ryðjanda á Norðurlöndum.
Hrjóstrugt Finnland var Runeberg af þeim sjónarhóli gullland í þjóðsöng
hans, og er svo Svíar misstu Finnland, varð kjörorð Tégners: „Það sem út á
við missist, skal inn á við ávinnast,“ er svo skáldið Holst tók upp í Danmörku
og viðreisnarstarf Grundtvigs einkenndist af, einkum eftir 1864.
Er vér annars berum saman rómantík þeirra skáldjöfranna Grundtvigs,
Tégners og Oehlenschlágers, frá trúarlegu sjónarmiði, sést sérstaða Grundt-
vigs. Fyrir Oehlenshláger er lækjarniðurinn rödd Jesú Krists, og fjallið býður
upp á ummyndun Frelsarans. Tégner segir hins vegar í ljóði sínu „Eilífðin“, að
gullsandur fegurðarinnar leynist í farvegi elfar tímans, en eilífðin búi í hjarta
mannsins. En fyrir Grundtvig er fljót tímans farvegur eilífðarinnar, eins og
reyndar æska Friðþjófs dylst undir elligervi hans, og göfugt hjarta Sveins dúfu
Runebergs verður lífgjafi á eigin dauðastund og leiðir í ljós innstu rök til-
verunnar, eilíf.
Og þess skyldi gætt, að þroskinn og vöxturinn er ekki fyrir Grundtvig
töfrar, er margir töldu 19. aldar manna, heldur markmið, er einstaklingurinn
skyldi keppa að, og frelsishugsjón Grundtvigs, sem var mjög mikilvægur þátt-
ur kenninga hans, lærdóms og lífsstarfs, var ætlað það hlutverk að þjóna
því markmiði.
Kenning Aladdins hjá Oehlenshláger: „Þeim mun meiri orka, þeim mun
minna erfiði,“ - var Grundtvig fjarlæg. Og dönsku þjóðareðli yfirleitt, enda
hefði Danmörk þá ekki orðið þau Suðurlönd Norðursins, er þjóðsöngur hennar
getur um, né hún átt þau anganþök bjarkanna, er breiðast út yfir landið og
höf þess.
Ræktin og vöxturinn eru svo rík í huga Grundtvigs, að þegar í fyrsta
sálmi hans: „Ó, hve dýrðlegt er að sjá —“ eru stjörnurnar trjátoppar.
Gunnar skáld Gunnarsson bendir á, hve dönsk náttúra og mannlíf komi
til skila í sálmum Grundtvigs. í því sambandi má minna á, að í einum Páska-
sálmi hans má greina hendur móður hans, þar sem hún er að hengja út þvott-
inn sinn.
Með sálmum sínum og trúarlegum vakningarritum vann Grundtvig stór-
virki fyrir Norðurlönd, og stjórnmálaleiðtogi var hann, að því leyti einkum,
að hann skapaði í miklum mæli frelsis- og lýðræðisandrúmsloft með þjóðum
Norðurlanda. En hann var einnig kirkjuleiðtogi og hefur t. d. mótað kristni-