Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 76

74
JÓN SIGURÐSSON
ANDVARI
lega hættu um skeið. Sum verst settu
ríkin eru svo skuldum vafin, að þau
áttu að inna af hendi meira fé til greiðslu
vaxta og afborgana af erlendum skuld-
um sínum á síðastliðnu ári en nemur
árlegum útflutningstekjum þeirra. Þeim
kom í koll að hafa tekið mikið fé að fáni
til skamms tíma með breytilegum vöxt-
um á undanförnum árum til misjafn-
legra arðsamra verkefna. Þegar dollar-
vextir snarhækkuðu, útflutningsmarkað-
ir brugðust og bankar á Vesturlöndum
kipptu að sér hendinni, riðaði alþjóða-
fjármálakerfið til falls. Fjárkreppan virt-
ist um sinn á liðnu ári mundu auka mjög
á viðskiptakreppuna, sem þegar var orð-
in hin langvinnasta frá stríðslokum.
Þessari hættu tókst þó að afstýra með
alþjóðlegri samvinnu. Enn er þó ekki
allur vandi leystur í þessu efni, og er við
því að búast, að meiri varkárni muni
gæta á næstunni í útlánum banka miili
fanda, og hefur reyndar verulega úr þeim
dregið.
Hjöðnun verðbólgu, lækkun nafn-
vaxta og olíuverðs voru einu jákvæðu
hliðarnar á hagþróun í heiminum á
iiðnu ári. Þrátt fyrir lækkun nafnvaxta
eru þó raunvextir á alþjóðalánamarkaði
enn háir, en það ásamt óstöðugleika í
gengi helztu gjaldmiðla og sterkri til-
hneigingu til verndarstefnu veldur því,
að batahorfur verða enn að teljast óviss-
ar, þótt þegar sjáist merki þess, að hag-
vöxtur sé að glæðast á ný í mikilvægum
iðnríkjum - ekki sízt í Bandaríkjunum.
Margt bendir til þess, að undir lok árs-
ins sem leið hafi heimsbúskapurinn náð
botni í óvenjudjúpri lægð. Saman fóru
venjuleg hagsveifla og langæ vandamál
í skipulagsgerð atvinnuvega og hagkerf-
is í hinum gamalgrónu iðnríkjum. Af
þessum sökum má við því búast, að bat-
inn verði hægur, en eftir öllum sólar-
merkjum að dæma er hann þó hafinn,
Tvennt er nú helzt viðreisn efnahags í
heiminum til trafála, háir raunvextir og
vaxandi tilhneiging til viðskiptatálm-
ana víða um lönd. Ekki sízt snúast ýmis
evrópsk og norður-amerísk ríki til varn-
ar gegn innflutningi frá Asíu og Suður-
Ameríku. Vextir á lánum til skamms
tíma í dollurum eru komnir niður undir
9% og langtímavextir nálægt 11%. í
þessu felst geysimikil lækkun frá því
sem hæst fór árin 1980 og 1981, þegar
skammtímadollarvextir fóru yfir 20%,
en þegar þess er gætt, að verðbólga í
Bandaríkjunum er nú talin 4-4%%,
sést hve þetta eru háir vextir í raun
réttri. Hvað þessu veldur, er mikið álita-
mál, en mjög er á orði haft, að hér valdi
meðal annars mikill halli á ríkisfjár-
málum Bandaríkjanna, en hann er nú
4 til 5% af þjóðarframleiðslu, og útlit
fyrir mikinn halla áfram, ef ekki koma
til sérstakar ráðstafanir, meðal annars
hækkun skatta.
Flest eiga iðnríkin enn við mikið at-
vinnuleysi að stríða, og mun það áger-
ast á þessu ári. Því er spáð, að hagvöxt-
ur í iðnríkjum verði um 2% eftir V\%
samdrátt í fyrra. Svo hægur bati megnar
ekki að koma í veg fyrir, að atvinnu-
leysi vaxi úr 8V2 í 9-9V2 % í OECD
ríkjum. Úr verðbólgu er spáð að dragi
frá 8 1982 í 6% 1983. Allar eru þessar
spár óvissu undirorpnar, ekki sízt geta
breytingar á olíuverði og vöxtum á al-
þjóðalánamarkaði breytt þessútti niður-
stöðum. Þannig verður að segjast, að
horfur eru enn ótryggar, þótt’ nokkuð
hafi rofað til. Þegar svo horfir í um-
heiminum, er sérstök ástæða til þess að
fara með gát í íslenzkum efnahagsmál-
um.